ትዝታ - ሀዲስ አለማየሁ (4).pdf

• word cloud

• Extraction Summary

እንግዲህ ከዚያ ሁሉ ችሎታቸው ጋር የምእራብ ኢትዮጵያን ጦርነት ሶስት ወራት ተካክሎ ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ልጅ ይልማም «ምህረት ተደርጎልሀል» ተብሎ ወደ ሀገሩ ስለ ተመለሰ ከእስረኞች ክቡር ራስ እምሩ ከእግንሊዛዊው መኮንን ጋር በኦቶመቢል የቀረ ነው ሁላችንም ከእቃችን ጋር በካሚዮኖች ተሳፍረን ከሎንጎቡኮ በዚያ ክፍል የነዓ አውጪው ሰራዊት ዋና ሰፈር ወደ ነበረው ወደ «ባሪ» ተጉዋዝን ሹምባሽ ገብረ ፃድቅ ሎንጉቦኮ የቀሩበት ምክንያት ድሮውንም እዚያ የነበሩ እስረኞችን የጣሊያን መንግስት ስላዘዛቸው እንጂ ራሳቸው እስረኛ ስላልነበሩ ነውር ደጃዝማች መንገሻ ውቤና አቶ ብርፃዛነ ሀብተ ሜካኤል ከኛ ተለይተው ሉንጎቡኮ የቆዩበትን ትክክለኛ ምክንያት ግን እኔ አላወቅሁትም ኢትዮጵያ በፋሽስት ኢጣሊያ ከተያዘች በሁዋላ እንደ ገና ነዓ መሆንዋና እኛም በኢትዮጵያ ነፃነት ምክንያት ከኛ በፊት ጠላቶቻችን ምህረት እያደረጉላቸው አገራቸው እንደ ገቡት ጉዋደኞቻችን ሳይሆን እነሱ ጠላቶቻችን ድል ተመትተው በሙሉ ነፃነት ወደ አገራችን ለመግባት በመሰናዳት ላይ መሆናችን እንደ ታምር ሆኖ ነበር የታየን። «ደስታ ቀሊል» ያባቶች ብሂል ነው።» አኛ በአረኝነት እንዳለን ሌሎች ጉዋደኞቻችን በየጊዜው «የጣሊያ መንግስት ምህረት አድርጎላችሁዋል» አየተባለ ወደ ሀገራቸው በገቡ ቁጥር ተለይተን በመቅረታችን አእናዝን ነበር ነገር ግን ሁለተኛው የአለም ጦርነት ተነስቶ የአሜሪካን የንግሊዝ መንግስታት ከተባባሪዎቻቸው ጋር ጦርነቱን የሚዋጉበትን አላማ «አትላንቲ ቻርተር» በተባለው ማስታወቂያ ካስታወቁ በሁዋላ አሳባችንን ለወጥን በዚያ ማስታወቂያ የሚዋጉበት አላማ «የአክሲስ» መንግስታት ጀርመን ጃፓን ኢጣሊያ በጦርነት የያዙዋቸውን አገሮች ሁሉ ነስጻ እንዲወጡ ማድረግ መሆኑን ከገለፀበት ጊዜ ጀምሮ ቀደም ብየ እንዳመለከትሁት እኛም ራሳችንን የነሱ የነፃ አውጪዎች ባለ ቃልኪዳኖች አድድርገን ቆጥረን በአካል ባይሆን በንመፈስ በግብር ባይሆን በአሳብ ጦርነቱን አብረናቸው እንዋጋ ነበር።» ከሚል ድል ተመትቶ ተንበርክኮ ሽቅብ እያዬ የደስታ ሁሉ ቁንጭላላት የሚያደርግ ነው። ተበድለው ተደብድበው እንኩዋ ዳረጎት ሲያደርጉባቸው ደስ የሚላቸው ውሾች እንጂ ሰዎች አይደሉም።» እያሉ ደስታቸውን ገለፁ ወዲያው ደስታቸውን ከገለፁት አንዱ ቀጥሎ ያለውን ግጥም ነገሩን «ላይኞቹ ሲወርዱ ታችኞች ሲወጡ የሚጫወቱበት ቦታ እየተለወቱ ይህ ነው ላስተዋለው የዚህ አለም ነገር ቦታውን ሳይለውጥ በላይ እንደ ሆነ ተጠይቆ ስለ ፈቀደ ከኛ ተለይቶ ከእንግሊዞች ጋር እንዲቆይ ተደረገ ሁዋላ ግን ከስንት ወራት በሁዋላ መሆኑን አላስታውስም እንጂ እሱም ሎንጎቡኮ የቀሩትንም እንደኛ አገራቸው ገቡ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ።

• Cosine Similarity

እንዲህ መሆኑን ለማረጋገጥ ከስምምነቱ በሁዋላ የኢጣሊያ መንግስት የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር ያወጣውን «ኦፊሻል» ካርታ ጣሮሴሊ የተበለ ኢጣሊያዊ ፀሀፊ ባሳተሙት «ኮሾጀክክዐዕ ህዕርዕ በ እልል ሰይፍና እሳት በሶማሌ ከተባለ መፅሀፍ ማየት ይቻላል የፊታውራሪ ሽፈራው ጦር ከኢጣሊያ የባንዳ ጦር ተፋጦ እንዳለና ኮሚሽኑ ባጠገቡ እንደ ሰፈረ የባንዳው መሪ ሻምበል ችመሩታ የኮሚሽኑንና የጠባቂውን ጦር ወልወል መድረስ ሞካዲሾ ለሱማሌ አገረ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ገዥ ለማውሪስዮ ራቫ ልህክዕልሃል አስታውቆ አገረ ገ አይሮፕላኖች ስለ ላከበት እኒያ አይሮፕላኖች የኮሚሽኑ አባሎችና ጠባቂያቸው ጦር የሰፈሩበትን ቦታ እየዞሩ ያስፈራሩ ጀመር የኮሚሽኑ መሪዎች ደጃዝማች ተሰማና ኮሎኔል ክሊፎርድ ወልወል ከደረሱ ጀምሮ ያዩት ሁሉ ከማሳዘን አልፎ ስላስገረማቸው የኢጣሊያን መንግስ ጦር በኢትዮጵያ ውስጥ ገብቶ መመሸጉና በኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ ለስራ የተላኩትን የኢትዮጵያና የእንግሊዝ የወሰን ኮሚሽን አባሎች በአይሮፕላን ማስፈራራቱ ህገ ወጥና የእብሪት ስራ መሆኑን ለሻምበል ችመሩታ ፃፉለት ነገር ግን የሻምበሉ መልስ ካይሮፕላኖች ሌላ ተጨማሪ ጦር ከታንኮችና መድፎች ጋር ማመጣት ሆነ ከዚያ በሁዋላ የጣሊያን ባንዳ አለቃም ሆነ ያገረ ገኙ አድርጎት ሁሉ ጠብ ለመጫር የተነሱ መሆናቸውን የሚያመለክት ስለ ነበረ የኮሚሽኑ መሪዎች የማይቀረው የሚቀር መሉዋቸው ነገሩ አደገኛ ሁኔታ ላይ ሳይደርስ በመንግስት ደረጃ ንግግር ተደርጎበት እንዲወሰን ለማመልከት ከወልወል ተነስተው «አዶ» ወደ ሚባለው ቦታ ለመሄድ ወሰኑ የኢትዮጵያና የእንግሊዝ የጋራ ኮሚሽን አባሎች ከጠባቂው ጦር ጥቂት አስከትለው የቀረውን እዚያው እንዲጠብቅ ትተው ወደ አዶ መሄዳቸውን ሻምበል ችመሩታ እንዳወቀ እንደ አውሮፓ አቀጣጠር ታህሳስ በ ላይ ያይሮፕላን የታንክ የመድፍና የሌላም የልዩ ልዩ መሳሪያውን ሀይል አስተአብብሮ እዚያ በቀረው የኢትዮጵያ ጦር ላይ አደጋ ስለ ጣለ መራራ ጦርነት ተደረገ የኢትጵያ ጦር የጋራ ኮሚሽኑን ለመጠበቅ እንጂ እንዲያ ላለ ከባድ ጦርነት የተሰናዳ ባይሆንም ብዙዎች አገር የሚያኮራ የጅግንነት ስራ ሰርተው አዚያው ወደቁ የወልወል ግጭጥ አዲስ አበባ እንደ ታወቀ የውጭ ጉዳይ ሚኒስትር የነበሩት ብላቴን ጌታ ህሩይ ወልደ ስላሴ በጊዜው የጣሊያን ጉዳይ ፈፃሚ የነበሩትን «ስኞር ሞምቤሊን» ጠርተው የጣሊያን ጦር ኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ ብቶ ያላንዳች ምክንያት የወሰን ኮሚሽንን እንዲጠብቅ በታዘዘው የኢትዮጵያ ዘብ ላይ ጦርነት አንስቶ ብዙ ሰው በመፍጀት የመንግስታቸውን ፅኑ ሀዘን በቃል ካስታወቁ በሁዋላ እንደ አውሮፓ አቆጣጠር በሁለቱ መንግስታት መሀከል በተፈረመው የወዳጅነትና የሽምግልና ስምምነት መሰረት ግዳዩ በሽምግልና ልፎቪጩጪከበ እንዲታይ የፃፉትን ለመንግስታቸው እንዲያስተላልፉ ሰጡዋቸው ሮም በነበሩ የኢትዮጵያ መንግስት እንደራሲ በኩልም ተመሳሳይ ጥያቄ ለጣሊያን መንግስት ቀረበ ነገር ግን ለጣሊያን መንግስት የወልወል ግጭት ኢትዮጵያን ወግቶ ቅኝ ግዛቱ ለማድረግ ላቀደው የረዥም ጊዜ እቅዱ በር ከፋች ወይም የመጀመሪያ እርምጃ እንጂ ድንገተኛ አደጋ አለመሆኑን በስኞር ሞምቤሊ በኩል የተሰጠው መልስ ደህና አድርጎ ያሳያል መልሱ ባጭሩ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ «ኛ በሀረሩ ገዥ ደጃዝማች ገብረ ማርያም ወልወል ምሽግ ድረስ ፄደው በኢትዮጵያ መንግስት ስም የጣሊያንን ጦር አዛዥ ይቅርታ እንዲለምኑ «ኛ በጦርነቱ ምክንያት ከጣሊያን የባንዳ ጦር ውስጥ ለሞቱትም ለቆሰሉትም ካሳና ለፈረሰው ምሽግ ዋጋ የኢትዮጵያ መንግስት ጠገራ ብር አዲስ አበባ ባለው የጣሊያን ለጋሲዮን በኩል ለጣሊያን መንግስት እንዲከፍል «ኛ ለደረሰው አደጋ ሀላፊዎች የሆኑት የኢትዮጵያ የጦር መኩዋንንት ከወታደሮቻቸው ጋር ለጣሊያን ሰንደቅ አላማ የክብር ሰላምታ ከሰጡ በሁዋላ በፍጥነት ተይዘው ማእረጋቸውን እንዲገፈፉና እንዳገሩ ልማድ ተቀጥተው እንዲታሰሩ» የሚል ነበር እንዲያ ያለ እብሪትና ንቀት ደራርቦ የተሸከመ ጥያቄ ሊውጡት የማይቻል መራራ ከመሆኑ ሌላ «በድሎ ካሱኝ ሾህ ይዞ እጄን ዳስሱኝ ለነገር ነው» እንደሚሉት የጣሊያን መንግስት ለነገር የታጠቀ መሆኑን በመረዳት እንደ አውሮፓ አቆጣጠር ታህሳስ የኢትዮጵያ መንግስት በሱና በኢጣሊያ መንግስት መሀከል የተፈጠረውን አስጊ ሁኔታ በዝርዝር ገልፆ ለአለም መንግስታት ማህበር ዋና ፀሀፊ አስታወቀ ከዚያ እንደ ገና በዚያው ወር ኢጣሊኢያ የኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ ወልወልን ከያዘች በሁዋላ ደግሞ «ኦፍደብን» «አዶን» እና «ጌርሎጐቢን» መያዝዋን ለዋናው ፀሀፊ አስታወቀ ኢጣሊያም ወልወልም ሆነ ሌሎች የተቆጠሩት ቦታዎች በግዛትዋ ውስጥ መሆናቸውንና ኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ አለመግባትዋን ገልፃ መልስ ሰጠች እንደ አውሮፓ አቆጣጥገር ትር የኢትዮጵያ መንግስት የአለም መንግስታት ማህበር ሀፀ ዐ ክጸዕበ በተቋቋመበት ቃል ኪዳን ርህፀበበእ መሰረት በኢትዮጵያና በኢጣሊያ መካከ የተፈጠረውን አስጊ ሁኔታ ማህበሩ መርምሮ ውሳኔ እንዲሰጥበት ጥያቄ አቀረበ ከዚያው ወር ማህበሩ በጉዳዩ ለመነጋገር ወስኖ አጀንዳው ፃፈው ነገር ግን የኢጣሊያ መንግስት በኢትዮጵያ ላይ ሊያደርገው ላሰበው ጠቅላላ ጦርነት በቂ ዝግጅት ለማድረግ ጊዜ እንዲያገኝ አንድ ጊዜ «ከኢትዮጵያ መንግስት ጋር በቀጥታ የተጀመረው ንግግር ስላላለቀ ወደ ሸምግልና የመተላለፉ ጊዜ አልደረሰም» ሲል ሌላ ጊዜ «ኢጣሊያና ኢትዮጵያ እንደ አውሮፓ አቆጣጠር በ የፈረሙት የወዳጅነትና የሽምግልና ስምምነት መሰረት ልዩነታቸውን ራሳቸው ተስማምተው ለሚያቋቁሙት የሽምግልና ፍርድ ቤት ልፊበጴከበ አቅርበው ማስወሰን እንጂ ለማህበሩ ማቅረብ የሚያስፈልግ አደለም» እያለ ልዩ ልዩ ምክንያቶች እየሰጠ ነገሩ ሀ ሀበር የኢትዮጵያ መንግስት ባቀረበው አቤቱታ ላይ ንግግር አላደረገም ምክንያቱ በጉዳዩ የማህበሩ ምክር ቤት ተነጋግሮ ውሳኔ እንዳይሰጥበት የኢጣሊያ መንግስት ተንኮሉን ለመሸፈን ከሚፈጥረው ዘዴ ሌላ ጀርመን አውሮፓ ውስጥ ጦርነት ለማድረግ መሰናዳቱ መታወቅ ጀምሮ ስለ ነበር «ማህበሩ ሙሶሊኒን የሚያስቀይም ነገር ያደረገ እንደሆነ ከጀርመኑ መሪ ከሂትለር ጋር እንዳይተባበር ተፈርቶ» ነው ይባላል ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ በግንቦት የማህበሩ ምክር ቤት ርዐዐህበር በጉዳዩ ተነጋግሮ ፈራ ተባ እያለ «የኢትዮጵያና የጣሊያን ልዩነት በማህበሩ ውስጥ ሁለቱ ተስማምተው በሚያቋቁሙት የሽምግልና ፍርድ ቤት ልዌቪጨከቨርከበ እንዲወሰን ኛ ጉዳዩ በሽምግልናው ፍርድ ቤት በተያዘበት ጊዜ የጦርነት መሰናዶ እንዳታደርግ» የሚል ውሳኔ ዘክሀከበ አሳለፈ በማህበሩ ውሳኔ መሰረት የኢትዮጵያና የኢጣልያ መንግስቶች የሽምግልና ዳኞቻቸውን መርጠው ፍርድ ቤቱ ልዜዚጩከበ ፐበከህበ ተቁዋቁዋመ የኢጣሊያን መንግስት ለዳኝነት የመረጠው «ሎይጂ አልድሮቫንዲ» እና «ራፋየሌ ሞንታኛ» ዘህ ልዘቨርሃልበ ፀ ቫቨር እበበ የተባሉትን ሁለት ጣሊያኖች ነበር የኢትዮጵያ መንግስት ፕሮፌሰ ጂዎፍር ደላ ፕራደል» ሆርየ ሀቨ ል ዞጪ የተባሉትን ፈረንሳዊና «ፕሮፌሰር ፔትማን ፖተር» ሆጩቬ ዞቪበጠበ ዞዐቪበ የተባሉትን አሜሪካዊ መረጠ። በዚያ ረዥም ጊዜ ውስጥ የኢጣሊያ መንግስት ወታደሩንና መሳሪያውን በኤርትራና በሱማሌ ወሰን ድረስ ያከማቸውን የጦር ስራቶችና መሳሪያ ለማጉዋጉዋዝ መንገድ በሌለባቸው ክፍሎች መንገድ ለመስራትና የኢትዮጵያን ወሰን ሰብሮ ለመግባት ባቀደባቸው ቦታዎች ሁሉ ምሽጎቹን ለመመሸግ ቻለ የጣሊያን መንግስት የጦርነት መሰናዶውን በገሀድ ሲያሰናዳ ረዥም ጊዜ ቆይቶ ኢትዮጵያን በሰሜንና በደቡብ መውረር ሲጀምር የአለም መንግስታት ማህበር «ምንም አላደረገም» እንዳይባል ለኢጣሊያም ለኢትዮጵያም ላጥቂዋና ለተጠቂዋ የጦር መሳሪዒያ እንዳይሸጥላቸው ወይም እንዳይሰጣቸው የሚያግድ ውሳኔ አሳለፈ ውሳኔው የተሰሩትን የጦር መሳሪያዎች እንጂ ለጦር መሳሪያ የሚሆኑትን ጥሬ አቃዎች ጭምር ስለማያግድ «እገዳው የተደረገ በኢትዮጵያ ላይ ብቻ ነው» ማለት ይቻላል ኢጣሊያ ጥሬ እቃ እስካልተከለች ድረስ ለጦርነቱ የሚያስፈልጋትን መሳሪያ ሁሉ የምትሰራበት ፋብሪካ ስለነበራት እገዳው እስዋን የሚነካ አልነበረም የኢትዮጵያ መንግስት ለዘመናዊ የፖለቲካ ውስብስብ እንግዳ ስለ ነበረ ኢትዮጵያ የአለም መንግስታት ማህበር አባል መሆንዋን ብቻ ወሰንዋ አንዳይደፈርና ነባነትዋ እንዲከበር የታመነ ዋስ መሆኑን ከልብ ያምን እንደ ነበረ የጊዜው ባለስልጣኖች ከሚናገሩትም በጋዜጣም ከሚፃፈውም ይታወቅ ነበር እንዲያውም ኢትዮጵያ ለአለም መንግስታት ማህበር አባል የሆነችበት ዋና ምክንያት ማህበሩ የተመሰረተበት «ቃል ኪዳን» ርበህፀበበ አይነተኛ አላማው ያባሎቹን ደህንነትና የአለም ሰላም ለመጠበቅ በመሆኑ «አፍሪካን ተከፋፍለው ቅኝ ግዛታቸው ለማድረግ ከሚሽቀዳደሙት የአውሮፓ ታላላቅ መንግስታት ይጠብቀኛል» ብላ በማመን ነበር ይባላል የኢትዮጵያ መንግስት አለም አቀፋዊ ህግ እንደ ብፄራዊ ህግ ስልጣንና ሀይል ላላቸው መንግስታት የሚያገለግል መሳሪያ መሆኑን አያውቅም ነበርሱ ስለዚህ በዚያ ረዥም ጊዜ ውስጥ የጣሊያን መንግስት ወታደሩንና መሳሪያውን ካገሩ እያጉዋዘ በኤርትራና በሱማሌ አከማችቶ ከዚያ ጦርነት ለመክፈት ባቀደባቸው ግንባሮች ሁሉ ወደ ኢትዮጵያ ወሰን መንገዶችና ድልድዮች ሲሰራ በኢትዮጵያ ወሰን ላይ ምሽጎችንና ሌሎችንም ለጦርነቱ የሚያስፈልጉትን መሰናዶዎች ሁሉ ሲያሰናዳ የኢትዮጵያ መንግስት በመጀመሪያ ደረጃ እምነቱን በአለም መንግስታት ማህበር ላይ በመጣል ኛ የነበረውን መጠነኛ የመሳሪያ ሀይል እንኳ በሚያስፈልገው ጊዜና በሚያስፈልግበት ቦታ የማደራጀት ችሉታ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ስለልነበረውና የሚያደርገው ስለ ተደናገረው አንዳች መስናዶ ሳያደርግ እጅ እግሩን ሰብስቦ አገሩ በይፋ እኪወረር ድረስ ይጠብቅ ነበር የኢጣሊያ የጦር ሰራዊት በሱማሌ ግንባር መቸም ቀደም ብሎ ነው ኦጋዴን ውስጥ ብዙ ቦታዎች የያዘ በሰሜን ግንባር መረብን ተሻግሮ ትግራይ ውስጥ ብዙ ቦታዎችን ከያዘ በሁዋላ እንደ ኢትዮጵያ አቆጣጠር በጥቅምት ወር የኢትዮጵያ መንግስት ለጦርነት «የክተት አዋጅ» አወጀጆ የአለም መንግስታት ማህበር በገባው ቃል ኪዳን መሰረት የጣሊያን መንግስት ኢትዮጵያን እንዳይወር ለማድረግ ፈቃደኛ ሳይሆን ቀርቶ ጦርነቱ ባዋጅ ከተጀመረ በሁዋላ እንኳ በማህበሩ ፊት በደለኛ ወይም አጥቂ ሆኖ ላለመገኘት ትእዛዙን ባይኔ አላየሁም እንጂ «ጠላት ሲያጠቃ ከመከላከል በቀር የኢትዮጵያ ጦር ለማጥቃት እንዳይሞክር በየግንባሩ ጦሩን ለሚመሩት የኢትዮጵያ የጦር አለቆች የመንግስቱ ጥብቅ ትአዛዝ ተሰጥቶዋል» እየተባለ በሰፊው ይነገር ነበር እንዲያ ያለ ትእዛዝ መስጥቱ እውነት መሆኑን ትእዛዙን ከተቀበሉት የጦር አለቆች አንዱ በጭፍሮቻቸው ፊት ሲናገሩ ጭፍሮቻቸውን በፈንታቸው ሲያስጠነቅቁ ሰምቻለሁፊ ግን ጦርነት ለመዋጋት ተሰልፎ «ካልተጠቃችሁ እንዳተጠቁ» የሚል ትእዛዝ እንዴት ያለ የሚያስገርም የየዋሆች ትእዛዝ ነው። ብቻ በጠቅላላው «በኢጣሊያና በኢትዮጵያ መሀከል ጦርነት ይደርጋል» ብሎ የሚገምት አልነበረም ነገር ግን ወደ ሁዋላ ኢጣሊያ ወሰን አልፋ በኢትዮጵያ ግዛት ውስጥ ጦርነት ማድረግዋንና ብዙ ህዝብ ፈጅታ አንዳንድ የኢትዮጵያን አገሮች መያዝዋን የኢትዮጵያ መንግስት ለአለም መንግስታት ማህበር አስታውቆ ማህበሩ በጉዳዩ በመነጋገር ላይ መሆነ ይሰማ ጀመር እሱንም የሚያወሩት አልፎ አልፎ ከሚደርሰው ጋዜጣ ያነበቡና «የአለምን ፖለቲካ እንከታተላለን» የሚሉ ሰዎች ነበሩ ታዲያ እኒያ ሰዎች ግምታቸውንና ምኞታቸውን ከጋዜጣ ያነበቡት ወይም ካዋቂዎች የሰሙት አስመስለው እያጋነኑ ሲናገሩ ኢጣሊያ የምትቀጣ መሆንዋን እንደማያከራክር የተረጋገጠ ነገር ቆጥረውት ክርክሩም ሆነ ትችቱ ስለ ቅጣቱ አይነትና ስለ ካሳው መጠን ነበር የአለም መንግስታት ማህበር አሰራር እንኩዋንስ ደብረ ማርቆስ ከነበሩት ሹማምንትና ሰራተኞች አዲስ አበባ የመንስቱ አባላት ከሆኑት ሰዎች መሀከልም ጠንቅቀው የሚያውቁ አልነበሩም የአለም መንግስታት ማህበር ከማህበሩ አባላት ሀይለኞች የሆኑት ታላላቅ መንግስታት ታናናሾችን በእርዳታ ተስፋ እያባበሉም እያስፈራሩም እንዲተባበሩዋቸው አድርገው መፈፀም የሚፈልጉትን መልካም ይሁን ክፉ ህጋዊ መልክ አንዲኖረው ለማድረግ የሚጫወቱበት መድረክ መሆኑን ያን ጊዜ በኢትዮጵያውያን መሀከል የሚያውቅ አልነበረምጹ ከዚህ ሁሉ ሌላ «የማህበሩ ውሳኔ ከህግና ከህግና ከህሊና ፍርድ የራቀ ይሆናል ወይም አንድ አባል የቀሩትን መንግስታት ሁሉ ፈቃድ ጥሶ ያመፅ ስራውን ለመፈፀመ ድፍረትም አቅምም ሊኖረው ይችል ይሆናል» ብሎ የሚጠረጥር ኢትዮጵያዊ አልነበረምፈ ስለዚህ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ የማህበሩ ምክር ቤት ሀ ርሀበር የኢትዮጵያና የኢጣሊያ ጉዳይ በማህበሩ ስር በሽምግልና ፍርድ ቤት ልፏጩቪፎጩጪከበ ታይቶ የፍርድ ቤቱ ውሳኔ እንዲቀርብለት ውሳኔ ህሀከቪዕበ ማሳለፉ ከታወቀ በሁዋላ የኢትዮጵያ መንግስትም ከሹማምንቱና ከሰራተኞች ወገን ጉዳዩን የሚከታለው ክፍልም ፍፃሜውን በታላቅ ተስፋና በጉጉት ይጠባበቅ ነበር ለጥንታውያኑ መኩዋንንትና ለጠቅላላው ህዝብ ግን ጉዳዩ እንኩዋንስ ለውይይት ለአሳብም ሩቅ ስለ ነበር በነሱ መሀከል ሲነሳ አምብዛም አይሰማ ነበር የአለም መንግስታት ማህበር ውሳኔ ቅን ፍርድን የተከተለ እንደሚሆን በማመን የኢትዮጵያ መንግስትና የፖለቲካ ጉዳይ የምንከታተለው ሁሉ ውሳኔውን በናፍቆት በመጠባበቅ ሰፊው ህዝብ በግዴለሽነት ላይ እንዳለን ትምህርት ቤት የሚዘጋበት ጊዜ ደረሰ ስለዚህ እኛ በትምህርት ቤት ስራ የተሰማራነው ሁሉ አስተማሪዎች ፈተና ለማሰናዳትና ለማረም ሌሎች ሰራተኞች የመዝጊያው በአል የሚከበርበትን ስነ ስራት ለማደራጀት በነበረው ውጥረትና ጥድፍያ ምክንያት አሳባችንም ጊዜያችንም በሙሉ በዚያ ስራ ተውጦ የወልወል ግጭት ያስከልተለውን መዘዝም ሆነ ሌላውንም ነገር ሁሉ ለጊዜው ወደ መርሳት ደርሰን ነበር የፈተናው ውጤት በዚያ ጊዜ ይሰጡ በነበሩት ትምርቶች ሁሉ በጣም ጥሩ ስለ ነበረ አስተማሪዎች ትጋትና ብርታት እንዲህም ላስተማሪዎች የትምህርት አሰጣጥ ችሎታ እንደ ምስክር ሆኖ ታይቶ በረከቱ ካልደረሳቸው ጥቂት አስተማሪዎችና ከቤተሰቦቻቸው በቀር ባጠቃላይ ሁሉንም ደስ አሰኝቶ ነበር የትምርት ቤታችነን የመዝጊያ በአል ካከበርን በሁውላ ወደ ደብረ ማርቆስ ትምህርት ቤት ከተዛወርሁበት ጊዜ ጀምሬ ሳስበበት የቆየሁት ጉዳይ ላለቃዬ ለጎጃም የትምህርት ክፍል አላፊ ላቶ ሁዋላ ፊታውራሪ ወልደ ጊዮርጊስ ተድላ ገልጨ ትምህርት ቤታችን በተዘጋበት በረፍቱ ጊዜ ያሰብሁትን ለመፈፀም ፈቃድ እንዲሰጡኝ ጠየቅሁዋቸው። ከዚያ በኋላ የረፍት ጊዜዬን እዚያው ከዘመዶቼ ጋር ለማሳለፍ ወስኝ ጥቂት ቀናት እንደ ቆየሁ አንድ ቀን ያለቃዬ ያቶ ወልደ ጊዮርጊስ መላክተኛ መጥቶ «ቶሎ ድረስ በልውሀል» አለኝ ምክንያቱን ያውቅ እንደሆነ ብጠይቀው « ጣሬ ባይችል ነገ እንዳይቀር ንገረው አሉኝ እንጂ ምክንያቱን አልነገሩኝም» አለኝ በማግስቱ ጥዋት ከንዶዳም ተነስቼ ደብረ ማርቆስ እንደ ደረስሁ በችኮላ የተጠራሁበትን ምክንያት ለመጠየቅ ወደ አቶ ወልደ ጊዮርጊስ ፅህፈት ቤት ሄድሁ አቶ ወልደ ጊዮርጊስ ለምን አንደ ጠሩኝ እኔ አስክጠይቃቸው አልቆዩም ሰላምታ ሰጥተው ካስቀመጡኝ በሁዋላ ወዲያው የፄድሁለትን ሳልፈፅም እንድመለስ ለማድረግ የተገደዱበትን ምክንያት ሊገልፁልኝ ጀመሩ «ጣሊያኖች ጦርነት ሊያደርጉብን ታጥቀው መነሳታቸው ተረጋግጦዋል ጦራቸውን በሰሜን በኩል መረብ ወንዝ ላይ አሰልፈዋል እንዲያውም ባንዳንድ ቦታ «ወንዙን ተሻግረዋል» ይባላል በደቡብም ቀደም ብለው ኢትዮጵያ ውስጥ የያዙዋቸውን ቦታዎች አልፈው ወደ ፊት ገፍተዋል ይባላል ይህ እርግጥ ነው ራስ እምሩ ናቸው አስጠርተው የነገሩኝ ብቻ እስካሁን ከሳቸውና ካቶ ገብረ መስቀል ሀብተ ማርያም በቀር እዚህ አገር ያወቀ የለም ለኔም የነገሩኝ ህዝቡን ካሁን ጀምረህ ስለምቀሰቅስበት ዘዴ ሊያማክሩኝ ነው ስለዚህ ከላይ በይፋ እስኪገለፅዕ ድረስ ምስጢር ነውና ለማንም ቢሆን ካፍህ አንዳይወጣ አደራህ አሁን እንዳልሁህ ከራስና ካቶ ገብረ መስቀል እዚህ ትምህርት ቤት ከኔና ካንተ በቀር የሚያውቀው የለም ካስተማሪዎች እንኩዋ አንድ የሚያውቅ የለም» አሉ አቶ ገብረ መስቀል እዚህ ትምርት ቤት ከኔና ካንተ በቀር የሚያውቀው የለም። በ በራስ አምሩ አዝማችነት ወደ ሽሬ ግንባር የዘመተው የጎጃም የጦር ሰራዊትም እንደዚያው እንደ ጥንቱ ከሻለቃው ጀምሮ እንደ የደረጃው የመኩዋንንቱ አሽከር የዘመቻ ባለዳ የሆነው ባላገርና ስንቅ ጫኙ ነጋዴ ነበር ከዚያ ላይ የተጨመረው አዲስ ዘማች ልጅ ግዛው ቡኔ በተባሉ መኮንን የሚታዘዝ ከ አባሎች የነበሩበት የክብር ዘበኛ ጦር ነበር በግምት ሰላሳ አምስት ሺህ ያክል ይሆናል ይባል ነበር የያዘው መሳሪያም ከክብር ዘበኛው በቀር እንዲዒሁ ከያይነቱ የተደበላለቀ ከመሆነ ሌላ አብዛኛው የማያስተማምን አሮጌ ነበር ባላገሩና ከተራው ወታደር የሚበዛው የያዘው ጠመንጃ ናስ ማሰር ውጅግራ ወጨፎ ስናዲር መስኮብና እነሱን የመሳሰለ ጊዜው ያለፈበት መሳሪያ ነበር ለዚያውም በቂ ጥይት የነበራቸው ጥቂት ይሆናሉፎ መኩዋንንቱና ባለሙዋሎቻቸው ብቻ አንደ መውዜር ዲሞትገር ለሚትፈር ለበን ያለ ጠመጃና በቂ ጥይት ነበራቸ በመሳሪያ በኩል ከሁሉም የክብር ዘበኞች በጣም ይሻሉ ነበር ያን ጊዜ አባሎች ከነበሩት መሀከል አንዱ አሁን እንደ ነገሩኝ ጠመንጃቸው መውዜርና ለበን ነበር በዚያ ላይ ስድስት መትረየሶችና አንድ ያይሮፕላን ማውረጃ ነበራቸው ከጎጃም የጦር ሰራዊት ሌላ በደጃዝማች አያሌው ብሩ ይታዘዝ የነበረውም የሰሜን የጦር ሰራዊት በክቡር ራስ አምሩ ውስጥ እንዲዘምት ተደርጎ ስለ ነበረና የደጃዝማቹ ጦር አስር ሽህ ክል እንደሚሆን ይገመት ስለ ነበረ የሁለቱ መሪዎች የጦር ሰራዊት ባንድነት አርባ አምስት ሽህ ይሆን ነበር ማለት ነው የጣሊያን የሰሜኑ ግንባር የጦር ሰራዊት አዛዥ የነበረው ማርሻል ፔትሮ በዶሊዮ ግን «የኢትዮጵያ ጦርነት» ል ሀከጴ ጄቨርዐጪ በተባለው መፅሀፉ «የራስ እምሩና የደጃች አያሌው የጦር ሰራዊት ባንድ ላይ አምሳ ሽህ ይሆን ነበር» ብሎ ፅፏል በዚያን አንፃር ማርሻል ባዶሊዮ በተጠቀሰው መፅሀፉ እንደ ገለፀው በሽሬ ግንባር የተሰለፈው የጣሊያን የጦር ሰራዊት ካይሮፕላን ከታንክ ሌላ አምስት ዲቪዥን ክፍላተ ጦር እና አንድ ብርጌድ ነበር ያ ሰራዊት መሀከለኛና ቀላል መድፎች እንደ ነበሩ ማርሻሉ በዚያው መፅሀፉ ፅፏል መቸም እያንዳንዱ አገር በዲቪዥነ እና በብርጌዱ ውስጥ የሚደለድለው የሰው ቁጥር የተለያዬ ስለሆነ በሽሬ ግንባር የተሰለፈው የጣሊያን አምስት ዲቪዥን እና አንድ ብርጌድ ሰራዊት በቁጥር ስንት ሰው አንደ ነበረ አርግጠኛ ማወቅ ያስቸግራል። » «መቸም የሰለክላካን ተራራ ሁሌ መመሸግ አይቻል ዞረን ማጥቃትን የምንችልባቸው ክፍት ቦታዎች ይኖራሉ እንዲሁም በግንባር መሽጎ ላለፈው ወታደር ጥይትና ስንቅ የሚያቀብልባቸውን መንገዶችና በጀርባ የመሳሪያም የስንቅም ማከማቻዎች ያሉበትን ትክክለኛ ቦታ ማወቁ እነሱን ለማጥፋት ያስችለናል ያን ማድረግ ከተቻለ ደግሞ ጣሊያኖችን የሚጎዳውን ያክል እኛን እንደሚጠቅም አይጠረጠርም ታዲያ እንዲያ እንዲያ ያለውን መረጃ ካገሩ ሰው በቀር ማንም ሊያውቅ ስለማይችል የሚያውቁ ሰዎች እየተፈለጉ በቡድን በቡድን ሆነው በያቅጣጫው ተልከው የነሱ መልስ እስኪደርስ መጠበቁ ነው ጉዞዋችንን የሚጎትተው» አሉ ፊታውራሪ «በዘመናዊ የጦር ትምህርት ከሰለጠነውና በዘመናዊው የጦር መሳሪያ ሁሉ ከታጠቀው የጣሊያን ጦር ሰራዊት ጋር ግንባር ለግንባር ከመግጠም ይልቅ ከጀርባው መንገዶችን እያፈረሱ የመሳሪያና የስንቅ ማከማቻዎችን እያቃጠሉ የድብቅ ጦርነት መዋጋቱ ኢጣሊያን የበለጠ እንደሚጎዳና ኢትዮጵያን የበለጠ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ እንደሚጠቅም የውጭ አገር የጦርነት ስልት አማካሪዎች ለኢትዮጵያ መንግስት ምክር ሰጥተዋል» እየተባለ ሲነገር አሰማ ነበር ራስ አእምሩ በዚያ ጊዜ ያን ዘዴ በስራ ለማዋል በመሞከር ላይ መሆናቸውን ግን ያንለት ፊታውራሪ ሀይሉ መማቴ ነበር አውነትም ሁዋላ የጣሊያን ዋና ጦር መምሪያ ጦርነቱን ይመራበት የነበረውን መንገድ እንደ ተመለከትሁት ቀደም ብሎ ታስቦበት የኢትዮጵያ ጦር የጣሊያንን ጦር በግንባር መግጠሙ ሳይቀር ወዲያው ከዚያ ጋር ተጣምሮ በጦር ግንባሮች አካባቢ ከሚኖሩት ባላገሮችና ከወታደሩ ክፍል ተውጣጥተው በቡድን በቡድን እየተደራጁ በጀርባው ተሰማርተው መንገዶቹን የሚያፈርሱና የነዳጅ የመሳሪያና የስንቅ ማከማቻዎችን የሚያቃጥሉ ድርጀቶች ቢኖሩ ኖሮ የጦርነት ጠባይም ሆነ የመጨረሻ ውጤቱ የተለየ ይሆን እንደ ነበረ የሚያምኑ ሰዎች ቢኖሩ ከነሱ አንዱ እኔ ነበርሁ ነገር ግን በድሜየም የጭፍራ አለቃ ባለመሆኔም ምክንያት ስለ ጦርነቱ ጉዳይ ምክር ሲደረግ ተካፋይ ሆኘ ስላማላውቅ አሳቤን በግል ላንዳንድ መኩዋንንት ወዳጆችና አጋጣሚ ሳገኝ ለራስ ከመግለፅ በቀር በስብሰባ ለመግለፅ አድል አልነበረኝም በዚያ ዘዴ መዋጋት ጣሊያንን የሚጎዳ መሆኑን በጭዋታ ላይ ከገለፅሁላቸው መኩዋንንት አንዱ «ጠላቱን በድብቅ የሚያጠቃ ሌባ ወይም አጋሚዶ ነው እንጂ እንኩዋንስ የመንግስት ጦር አንድ ጀግና ጎበዝ ተሸሽቶ ጠላቱን አያጠቃም» ብለው ያፌዙብኝ ትዝ ይለኛል የጣሊያን ጦር ሰራዊት በሚዋጋበት የጦር ግንባር ይዞት የሚሰለፈው መሳሪያ ጥይት ነዳጅ ስንቅና ሌላውም ለውጊያ አስፈላጊ የሆነው ነገር ሁሉ ለጥቂት ቀናት ያክል ነው እንጂ እንደ ኢትዮጵያ ጦር ሰራዊት ጥይቱን ሁሉ በወገቡ ዝናር ታጥቆ ስንቁን ባጠገቡ አድርጎ አይሰለፍም በግንባር የሚዋጋውን የጣሊያን ጦር ሰራዊት በማናቸውም ነገር በመሳሪያ በነዳጅና በስንቅ የሚመግበው ድርጅቱ ሎጅስቲክስ አደጋ እንዳይደርስበት በግንባር ከሚዋጋው ሰራዊት ርቆ ወደ ሁዋላ መሆን አለበት የጣሊያን ኛ ጦር ሰራዊት አርሚ ኮር «ሰለክለካ» ግንባር ሲሰለፍ ባክስምና ባድዋ አጠገብ ከነበረው መጋቢ ድርጅት ይዞት የፄደው ለ ቀን የሚሆን የወታደር ስንቅና ያጋሰስ ገፈራ ለ ቀን የጠመንጃና የመትረየስ ጥይት ለ ቀን የሚሆን የመድፍ ጥይት መሆኑን «ማርሻል ባዶሊዮ» ቀደም ብዬ በጠቀስሁት መፅሀፋቸው ይናገራሉ እንዲሁም «የልኡል» ራስ ካሳ «ጦር በከፊል መገናኛ ቆርጦ» የመጀመሪያውን የተንቤን ትልቅ ጦርነት «ድል ባደረገ ጊዜ» ማርሻል ባዶሊዮ እንዲህ ይላሉ «በመጀመሪያው የተንቤን ጦርነት የጠላት ሀየል በማየሉ የኛ አዛዥ ለጊዜው የጦሩን ሜዳ መልቀቅ አስፈላጊ ሆኖ ሲለቅ ከመቀሌ ወታደር የጭነት አጋሰስና መድፍ ወደ ሁዋላ ለመመለስ ጥናት ስናደርግ ከዚያ ጋር እዚያ ተይዞ የነበረውን ከሁለት እስከ ሶስት ቀን የሚበቃ ጥይት ለስድስት ቀን የሚሆን የወታደር ስንቅና ያጋሰስ ገፈራ ለዚያ ያክል ቀን የሚሆን የነዳጅና ልዩ ልዩ መሳሪያ ለማጉዋዝ መንገዱ በከፊል ደህና ስላልነበረ ተቸግረን ነበረ ደግነቱ የራስ ካሳ ጦር እዚያው በመቆሙ ሁኔታው ቀስ በቀስ እየተረጋጋ ፄዶ አስግቶን የነበረው ችግር ሳይደርስብን ቀረ» ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ይህ ማርሻሉ ያለው ስንቅ ጥይት ነዳጅና እነሱን የመሰለውን ለጦርነት የሚሆነውን አላቂና ላለቀ ነገር መተኪያ ሁሉ ለጥቂት ቀናት ከሚያስፈልገው በቀር የቀረው አይነተኛው በግንባር ከሚዋጋው ጦር ሰራዊት ተለይቶ በመጋቢ ድርጅቶች በሎሉጅስቲኮች ውስጥ የሚቆይ መሆኑን ስለሚያስረዳ መጋቢ ድርጅቶች ሎጅስቲኮች ከተቃጠሉ ወይም አቀባባይ መንገዶች ከፈረሱ ተዋጊው ሠራዊት ለውጊያ የሚያስፈልገው ነገር ሁሉ ይቁዋረጥበትና ጦርነቱን መቀጠል አይችልም ማለት ነው ስለዚህ የኢትዮጵያ መንግስት በግንባር የሚዋጋ ጦር ሰራዊት እአንዳደራጀ እንዲሁም ከጠላት ሁዋላ በመጋቢ ድርጅቶችና ሎጅስቲክስ በመንገዶች ላይ የድብቅ ጦርነት ለማድረግ የሰለጠኑ ብርቱ ሀይሎች ቢያደራጅና በሁለት ግንባር በፊትና በሁዋላ ቢዋጋ ኖሮ ኢጣሊያ ቶሎ ድል ባትሆን ግንባር ምናልባት ጦርነቱ ሁለተኛው ያለም ጦርነት እስከ ተጀመረበት ጊዜ ተራዝሞ በኢትዮጵያ ላይ ያዘመተችውን የጦር ሰራዊት ወደ አውሮፓ ለመመለስ ትገደድና ኢትዮጵያም ላጭር ጊዜም ጊዜም ቢሆን የነፃነት ክብርዋን ሳትገፈፍ ትቀር ነበር እላለሁ። ይህ መቸም የኔ አስተያየት ነውፊ ስለዚህ እዚህ ላይ ላቁመውና አሁን ፊታውራሪ ሀይሉ «ከጠላት ጦር ጀርባ ስለ ነበሩት መጋቢ ድርጅቶችና መንገዶች መረጃ ለማምጣት በያቅጣቸው ተልከዋል» ወዳሉዋቸው ሰዎች ልመለስ ከኒያ «በያቅጣጫው ተልከዋል» ከተባሉት የመረጃ ቡድኖች አንዱ የሰለክለካን ተራራ መሽጎ ከተሰለፈው የጣሊኢያን ጦር ጀርባ በጣም ራቅ ብሎ በሰፊው በሽቦ የታጠረና በወታደር በጥብቅ የሚጠበቅ ባልሳሳት «ራማ» የተባለ ጦርና የመሀንዲስ መሳሪያ የነዳጅና የስንቅ መጋቢ ማከማቻ ለማቃጠል ይወስንና አቶ ዮሀንስ አብዱ ሁዋላ ሻለቃ የሁለት ግራዝማቾች ጦር አስተባብሮ ፄዶ እንዲያቃጥለው ይታዘዛል ከሁለቱ ጋራዝማቾች አንዱ ግራዝማች ባያብል ደስታ ያዔ ቴዎድሮስ የልጅ ልጅ «የደስታ መሸሻ» ልጅ ነበሩ ግራዝማች «ግራዝማች ደሴ» ያባታቸውን ስም ረስቻለሁ ዳሞት ውስጥ አንድ የጭፍራ አለቃ ነበሩ ያባቶ ዮሀንስ የተመራው የሁለት ግራዝማቾች ጦር ቀን በዋሻ ውስጥ ተሸሽጎ እየዋለ ሌሊት እየተጉዋዘ ራማ ደርሶ ለጥበቃ የተመደበው የጣሊያን ጦር ላይ ድንገት አደጋ ይጥልና ከብርቱ ጦርነት በሁዋላ ድል አድርጎ መጋቢ ድርጅቱን አጥፍቶ ይመለሳል በዚኢያ ጦርነት ከኢትዮጵያውያን የሞቱና የቆሰሉ ስንት እንደ ነበሩ ላውቅ አልቻልሁም እዚያ ከጣሊያን ሹማምንትና ወታደሮች የሞቱና የቆሰሉ አንድ መቶ አርባ አንድ መሆናቸውን ዕፎዋል ታዲያ ማርሻሉ «በዚያ ጦርነት ጣሊያኖች ኢትዮጵያውያንን ድል አድርገው አባርረው እንሰኡ ከኛው ጦር ሰራዊት አርሚ ኮር ጋር ተጨመሩ» ይላል ኛው ጦር ሰራዊት «ሰለክለካ» መሽገው ከተሰለፉት የጣሊያን ጦር ሠራዊቶች አንዱ ነበር ነገር ግን ጣሊያኖች ማሸነፋቸው እውነት አይደለም እውነቱ ጥንቱንም ኢትዮጵያውያን መጋቢ ድርጅቱን ለማጥፋት እንጂ ለመያዝ ስላልፄዱ የሄዱለትን ፈፅመው ብዙ ጣሊያኖችን ገድለውና አቁስለው ጥቂት ጣሊያኖችንም ይሁን ረስቻለሁ ማርከው በፄዱበት አሆሁዋን ሌሊት ሌሊት ተጉዘው ወደ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ሰፈራቸው መመለሳቸው ነው ማርሻል ባዶሊዮ እንደሚለው ጣሊያኖች «ራማ» ወይም አፍጋጋ ላይ ድል ቢያደርጉ ኖር ከነሱ ከሞት የተረፉት ቦታቸውን ትተው ወደ ኛው የጣሊያንጦር ሰራዊት ባልሸሹ ነበር ኢትዮጵያውያንም የማረኩዋቸውን ጣሊያኖች ይዘው ወደ ሰፈራቸው ባልተመለሱ ነበር ባቶ ዮሀንስ አስተባባሪነት ራማን ለማጥፋት የታዘዘው የግራማች ባያብልና የግራዝማች ደሴ ጥምር ጦር ቀንቶት መመለሱንና ራስ ሰፈር የሚደርስበትን ጊዜ ገና በመንገድ ሳለ አስቀድሞ አስታውቆ ስለ ነበረ ራስ መኩዋንንቱና ሰፈር ከቀረው ሰራዊት ብዙው ወጥተው ተቀበሉትፁፅ ድል አድራጊው ጦር የማረካቸውን ጣሊያኖች እመሀል አድርጎ በሰልፍ «አድራጊው ጦር የማረካቸውንጣሊኢያኖች እመሀል አድርጎ በሰልፍ «አሞልማልጉሚ»። ጸ ሁዋላ ከዘመቻው መልስ አቶ ዮሀንስ አብዱና እኔ ዳባት ተላኩል ከዘመቻው መልስ አቶ ዮሀንስ አብዱና እኔ ዳባት ሁለት ቀናት በቆየንበት ጊዜ ስለ ጣሊያን ምርኮኞች ብንጠይቅ «አይሮፕላኑ ካዲስ አበባ እስኪደርስ ባንድ ቤት ውስጥ ሲጠበቁ እንዲቆዩ ተደርጎ የቁስለኛው ሽታ ጉዋደኞቹን በማስቸገሩ ለብቻው ድንኩዋን ተተክሎለት በተቀመጠበት አንድ ቀን የጣሊያን አይሮፕላን መጥቶ በዳባት አንድ ሌላ ነገር ሳይነካ እሱን ብቻ በቦምብ ገድሎ ፄደ ሌሎች ወደ አዲስ አበባ ተላኩ» አሉን ምእራፍ ዘጠኝ የሰለክላካ ጦርነት ሰለክላካ በአክሱምና በእንዳስላሴ መሀከል ከምስራቅ እስከ ምእራብ በበዙ ኪሉ ሜትር ርዝመት ተዘርግቶ የሜታይ ትልቅ ተራራ ነው ማርሻል ባዶሊዮ ደጋግሜ በጠቀስሁት መፅሀፍ እንደ ገለፀው የጣሊያን ኛው ሰራዊቶች አርሚ ኮርስ ያን ተራራ ከአክሱም ወገን እስከ አናቱ ድረስ መሽገው ተሰልፈውበት ነአእብር ኛውና ኛው ሰራዊቶች በመሀከላቸው አምስት ክፍላተ ጦር ዲቪዥንስ እና ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ አንድ «ብርጌድ» ነበራቸው ለሁለቱ ሰራዊቶች አስተባባሪ ራሱ መሆኑን ማርሻል ባዶሊዮ ሲገልፅ እንዲህ ይላል «ሁለቱን ሰራዊት አስተባብሮ ለመሥራት እንዲመቸኝ የመምሪያ ቦታየን ከጀርባ ቀረብ እንዲል አድርጌ ነበር የራስ እምሩ ጦር እየዘገመ ሲጉዋዝ ብዙ ወራት ካሳለፈ በሁዋላ የካቲት ወይም ትክክለኛው ቀን ረስቻለሁ እንዳስላሴ ደረሰ ሰለክለካ አናት ላይ የመሸገው የጣሊያን ጦር ጠላት ወደ ተራራው እንዳይጠጋ ለመከላከል ቀንና ሌሊት ሳያቁዋርጥ መድፉን ከሩቅ ሲስሙት የሰማይ ነጎድጉዋድ እንጂ አውነት የመድፍ ተኩስ አይመስልም ነበረ የባውዛው መብራትም ሌሊቱን ሙሉ እንዲሁ ሳያቁዋርጥ ከሰለክለካ ተራራ ወደ እንደስላሴ ወገን ያለውን አገር ሁሉ ከምስራቅ ወደ ምዕራብ እንደገና ወደ ምስራቅ እየተሽከረከረ እንዳበራ ያድር ነበር የራስ አምሩ ጦር እንደስላሴ በደረሰበት አለት ማታውን ፊታውራሪ ጦርና የተቆጠሩ ያውራጃ ገዥዎች የግልና የየግዛታቸውን አይደንብ ጦር ይዘው መሽጎ የሚጠብቀውን የጣሊያን ጦር ለመግጠም ታዝዘው የሄዱት ድጋፍ አንዲሰጡ ስለ ታዘዙ እየተከታተሉ ይሄዱ ጀመር በመጨረሻ የካቲት ማታ ይመስለኛል ራስ ባጠገብ ሆነው ጦርነቱን ለመምራት ከሳቸው ጋር የቆየውን ጦር ይዘው ወደ ግንባር ሄፄዱ። እኛም አጭሩ ዘሪሁንን ለጉዋዝ ጥበቃ እንደስላሴ ትተን አቶ ዘውዴና ጤናው አኔና ረዥሙ ዘሪሁን አንደ ትአዛዙ የለት ስንቃችንን ይዘን ተከተልን የራስ መምሪያ ከንዳስላሴ ወገን አንድ ትንሽ ወንዝ ከግርጌው አድርጎ ከሰለክለካ ተራራ ጥግ ነበር ያ ቦታ ለዚያ ጦርነት ሲባል ካይሮፕላን ቦምብና ከመድፍ ጥይት እንዲጠብቅ ቀደም ብሎ ታስቦ በጥናት የተሰራ እንጂ ባጋጣሚ የተገኘ አይመስልም አዚያ ስንደርስ እጦሩ ግንባር የመድፉ የመትረየሱና የጠመንጃው ተኩስ አንድ አፍታ እንኩዋ ጋብ ሳይል መደዳውን ይንጎደጎድ ስለ ነበረ ሰው ተርፎ የሚያድር አይመስልም ነበረ ነገር ግን ያ ሁሉ ተኩስ ጣሊያኖች የኛ ጦር ምሽጋቸውን ሰብሮ አንዳይገባባቸው የኛ ጦር በበኩሉ ጣሊያኖች ከምሽጋቸው ወጥተው የተሰለፈበትን ቦታ እንዳይዙበት ለመከላከል እንጂ ሁለቱ ወገን ጠላቶች እስበሳቸው እየተያዩ ወይም አንዳቸው ባንዳቸው ላይ አያነጣጠሩ የሚተኩሱት ስላልነበረ ከሁለቱም ወገን ጉዳት ቢኖር ከስንት አንድ ነበረ በማግስቱ ግን የካቲት ከንጋት ጀምሮ የመከላከሉ ተኩስ እያበቃ በሱ ፈንታ የመገዳደሉ ተኩስ ሲተካ ሁኔታው ተለውጦ የካቲት ከንጋት ጀምሮ የዋለው ጦርነት እንደ ቁዋያ አሳት በፊት የተማገደውን ብቻ ሳይሆን አልፎ ባካባቢው ያለውንጭምር የሚፈጅ ነበር ደግነቱ ጦርነቱ በጣሊያን ምሽግ ላይና ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ባካባቢው ስለ ነበረ አዚያ ኢትዮጵያውያንን ለይቶ መምታት አስቸጋሪ በመሆኑ ያይሮፕላን ቦምብና የከባድ መድፍ ጥይት አልነበረም አይሮፕላኖችና ከባድ መድፎች የሚደበድቡ ሰፈራችነንና ከሰፈር ወደ ጦሩ ግንባር የሚሄዱትን ነበር በምሽጉና ባካባቢው የጦርነቱ ግጥሚያ በጣልያኖች በኩል በቀላል መድፍ በከባድና በቀላል መትረየስ እንዲሁም በጅ ቦምብና በጠመንጃ ሲሆን በኢትዮጵያውያን በኩል በጠመንጃና በጎራዴ ነበር ራስ እመምሪያቸው ውስጥ እንዳሉ በግንባር ከሚያዋጉት ኢትዮጵያውያን አዛፐች ልዩ ልዩ መልእክቶች ይደርሱዋቸው ነበር ታዲያ እኒያ መልእክተኞች በተሰሙ ቁጥር እዚያ በነበረው ሰው ሁሉ ጊት አንዳንድ ጊዜ ፈገግታ አንዳንድ ጊዜ ቅሬታ ይታይ ነበርነኹ አንዱ ጠላትን ከምሽጉ ወደ ሁዋላ እንዲያፈገፍግ ማድረጉንና አሱ ምሽጉን መያዙን አስታውቆ ጠላት ሀይሉን አጠንክሮ የተመለሰ እንደሆነ ለመመከት የሚያስችለው ጦር እንዲጨመርለት ይጠይቃል ቆየት ብሉ ሌላው ጠላት በሰውና በመሳሪያ ብዛት ያየለት በመሆኑ ትንሽ ለማፈግፈግ ስለተገደደ ተጨማሪ ጦር እንዲላክለት ይጠይቃል ደግሞ ሌላው በወታደሩ ላይ ከባድ የሞትና የመቁሰል ጉዳት ስለ ደረሰ ረዳት ጦር እንዲላክለት ይጠይቃል አሁንም ሌላው ከሰዎቹ የሚበዙት ስላለቁ ከተረፉት ጋር እንዳይከበብ ቶሎ ከመከበብ የሚያድነው ርዳታ እንዲደርስለት ይማጠናል ከዚያ ሌላው ከምሽግ ውጭ በጎን የጠላት ብርቱ ጦር ድንገት ስላለ ቶሎ የሚመልሰው ወይም ባለበት የሚያግደው ከሱ የበረታ ሀይል ካልተላከለት እሱ ያሰለፈውን ጦር ከመክበብ አልፎ ዋናውን መምሪያ የሚያሰጋ መሆኑን ያስጠነቅቃል ራስም እንዲያ ላለው ሁኔታ መጠባበቂያ ተቆትቦ ከቆየው ጦር ወደየተጠቀበት ግንባር በያለቃው እንዲሄድ ተቆጥቦ ከቆየው ጦር ወደየተጠየቀበት ግንባር በያለቃው እንዲፄድ ትአዛዝ ይሰጣሉፁፅ እንዲያ ሲሆን ቀኑ ወደ ቀትር ግድም ሆነ እስከዚያ ድረስ ሶስቱ ጉዋደኞችና አጌ የጭፍራ አለቆችም ያለእአቃ ጭፍሮችም ስላልነበረርን ወደ ግንባር ከታዘዙት ጋር እንድንሄድ ባለመታዘዛችን አዚያው አራስ መምሪያ ሆነን ከግንባር የመጡት የሚያወሩትን ስንሰማና ወደ ግንባር ታዘው የሚሄዱትን ስናይ ዋልን ያንለት ደጃዛማች አያሌው ብሩም ራስ መምሪያ ውስጥ አብረዋቸው ነበሩ ደጃዝማች ተከዜ አፋር የራስን መልዕክት ላደርስላቸው ፄጄ ካየሁዋቸው በሁዋላ ከያለለት በቀር አይቻቸው አላውቅም ነበር እንዲያውም ከራስ ጋር ተቀምጠው ከግንባር አዛዥች የተላኩ መልእክተኞች እየመጡ «ጠላት አየለብን ሰው አለቀብን ልንከበብ ነው ከምሽግ ውጭ የሚያየው ብርቱ የጠላት ጦር ዋናውን ምሽግ እንዳይከብ ያሰጋል። ዘማቹ ሰራዊት በብዛት መምጣቱን ሲያዩ ከብበው ይተኩሱብን የነበሩ ሰዎችም ደብዛቸው ስለ ጠፋ ከሰራዊቱ ጋር ተጨምረው ወደ ደባርቅ ተጉዋዝን ደባርቅ አጠገብ በሰፈርንበት የጡት አባቴን «ቀኛዝማች አለማየሁ ሀይለ ማርያምን» አግኝቼ የበቅሎዎቸን መሰረቅ ስለ ነገርሁዋቸው ከነጋዴዎች ይሁን ከዘማቾች ሁለት በቅሎዎች አስገዙልኝና ሰራዊቱ «የባህር ዳርን» መንገድ ይዞ ጉዞውን ሲቀጥል አቶ ዮሀንስና እኔ ከሰዎቻችን ጋር ወደ ዳባት አመራን ዳባት አገር ጠባቂ ሆነው ለቆዩት ለደጃዝማች አያሌው ልጅ ለፊታውራሪ መርሶ ከራስ አእምሩ የተፃፈላቸውን ወረቀት ሰጥተን ሁለት ይሁን ሶስት ቀን ያክል እዚያው ቆዬን ዳባት በቆየንበት ጊዜ ባቶ ዮሀንስ አብዱ መሪነት «ራማ» የተባለው የጣሊያኖች የመሳሪያና የስንቅ ማከማቻ ሲመታ ተማርከው ወደዚያ ወደ ዳባት ስለ ተላኩት ጣሊያኖች ጠይቀን ክንዱን በጎራዴ ተመትቶ የነበረው ቁስለኛ ጣሊያን በቁስሉ ሽታ ምክንያት ከጉዋደኞቹ ጋር ባንድ ቤት ሊቀመጥ ባለ መቻሉ ለብቻው ድንኩዋን ተተክሎለት በተቀመጠበት የጣሊያን አይሮፕላን መጥቶ በቦምብ ገድሎት መሄዱንና ሌሎች በኢትዮጵያ አይሮፕላን ወዳዲስ አበባ መላካቸውን ሰማን እንዲሁም እዚያው ዳባት እንዳለን አንድ የኢትዮጵያ አይሮፕላን መጥታ አረፈችኹ ነጂዋ «ደምሴ ኃይሌ» የተባለ የትምህርት ቤት ጉዋደኛየ ነበር ያችን አይሮፕላን ከማረፊያው ወደ ዳር አወጥቶ አቁሞ ከጣሊያን ቦምብ ለመሰወር ያካባቢውን ቁጥቁዋጦ እንድትመስል ቅጠልና ቁጥቁዋጦ እያስቆረጠ አልብሶ ተዋትሱ ደምሴ ያን ሁሉ ካደረገ በሁዋላ ከተማ ገብቶ ከማረፉ አንድ የጣሊያን አይሮፕላን መጣና «ቀኝ ወይ ግራ» ሳይል ያለችበትን አስቀድሞ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ እንዳወቀ ሁሉ አውቆም ሊሆን ይችላል በቀጥታ ወደስዋ ፄዶ አመድ አድርጎዋት ሌላ ነገር ምንም ሳይነካ ወደ መጣበት ተመለሰ የደጃዝማች አያሌው ልጅ ስንቅ እየተሰንዳ አንዲላክበት ከራስ የተቀበሉትን ሰላሳ ሺህ ጠገራ ብር ስለ ሰጡት ያን ጭነን ወደ ጎንደር ተጉዋዝን ጎንደር ለቤገምድርና ለሰሜን የትምህር ሜኒስቴር ሹም የነበሩት አቶ ሁዋላ ፊታውራሪ «ዳባ ወሌ» ተቀብለው አቶ ዮሀንስንና እኔን እንዲዒኢያውም እቤታቸው በምቾት አስቀምጠው ደህና አድርገው ሲያስተናግዱን ሰነበቱ ጎንደር በገባን ማግስት አቶ ዮሀንስና እኔ ወደ ጳጳሱ ወደ ወደ አቡነ አብርሃም ሄደን ከራስ እምሩ የተፃፈላቸውን መልአክት ሰጥተውናቸው ከተመለከቱት በሁዋላ «ነገ አቤተክርስቲያን ስለምውል እስቲ ለሁሉም ነገ ወደ ማታ ተመለሱ» አሉ የቅርታና የማመንታት መልክ እዬታየባቸው ጊዜው «አቢይ ፆም» ስለ ነበረ አእቤተክርስቲያን መዋላቸው እውነት ሊሆን ይችላል በማግስቱ ወደ ማታ እንደ ተቀጠርነው ወደ አባታችን ቤት ሄደን አገኘናቸው። ከነሱ ጋር በሽሬ ግንባር የኢትዮጵያን የጦር ሰራዊት ለመርዳት ተልኮ ጦርነቱ ቶሎ ስላለቀ ከጎንደር ወዳገሩ የሚመለስ አንድ የሱዳን «የቀይ መስቀል» ቡድን ነበር ለቡድነ ያስተዳደር አላፊና ወዲያውም እንደ አነጋጋሪ ሆኖ የሚረዳ ሱዳን ተምሮ እዚያው ብዙ ጊዜ የቆየ አቶ ሀብቴ ደስታ የሚባል ኢትዮጵያዊ ወጣት ነበር ሀብቴ ደስታ ሱዳን በተለይ ካርቱም በቆዬሁበት ጊዜ እዚያ ከነበሩት ኢትዮጵያውያን ጋር ያስተዋወቀኝና ችግር በገጠመኝ ቁጥር ስጠራው ይደርስልኝ የነበረ ወዳጄ ነበር ጎንደር አንድ ሳምንት ያልሞላ ጊዜ ካሳለፍን በሁዋላ አቶ ዳባ ወሌን አመሰግንና ተሰናብተን እኔ አጭሩ ዘሪሁንን ሱዳን አብሮኝ እንዲቆይ አቶ ዘውዴ ወልደ ተክሌን እዚያ ድረስ ሸኝቶኝ ከናቶ ዮሀንስ ጋር እንዲመለስ ይዢ ከሌሎች ጉዋደኞቼ ጋር እዚያው ጎንደር ተሰነባብተን ከሚሸሹት ሹማምትና ከቀይ መስቀል ሰዎች ጋር በጭልጋ በኩል ተጉዘን ኢትዮጵያና ሱዳን ወሰን ደረስን ወሰኑ በኢትዮጵያ በኩል «መተማ» በሱዳን በኩል «ገላባት» ናቸው መተማና ገላባት በበጋ ወራት በሚደርቅ ወንዝ የተለያዩ ከመሆናቸው በቀር እንደ አንድ ከተማ የሚቆጠሩ ናቸው አወሰነ እንደ ደረስን የሱዳን ቀይ መስቀል ሰዎች ተሻግረው ገላባት ገላባት ሲሰፍሩ እኛ ኢትዮጵያውያን መተማ ከከተማው አጠገብ አርፈን ወደ ሱዳን ክፍል ለመሻገር ገላባት የነበሩትን እንግሊዛዊ የወረዳ ገዢ ፈቃድ ጠዩቅን ወዲያው መሳሪያ የያዙት በኢትዮጵያ ክፍል መተማ ቆይተው እኛም የያዝነውን መሳሪያ እዚያ ትተን መሻገር የምንችል መሆናችን ስለተነገረን ያምሳ አለቃ አበበ ወልደ ማርያምን ከጭፍሮቻቸው ጋር መተማ ትተን ዮሀንስ ከአንድ ልጅ ጋርና እኔ ከዘሪሁን ጋር ጀሌያችነን ተሻግረን ገላባት ሰፈርን ያምሳ አለቃ አበበ አቶ ዘውዴና ሌሎችም ቢሆኑ መሳሪያ ይዘው መሻገር ተከለከሉ እንጂ ጀሌያቸውን ማሻገር ስላልተከለከሉ ወደ «ገዳሪፍ» እስክንፄድ ድረስ አልተለዩንም አብረን ነበርን እንግሊዛዊው አገረ ገዢ ማታ ለራት ጋብዘውን ነበር የመሄጃው ጊዜ ከመድረሱ በፊት አቶ ዮሀንስ ወደ ድንኩዋን ጠርቶኝ ስፄድ ከግራጫ ብርድ ልብሱ በቀጭኑ የቆረጠውን እዬጠቀለለ ይሰፋል ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ «የምን ጥብጣብ ነው የምትሰፋው። ታዲያ በፄድሁ ቁጥር በደስታ ተቀብለው ቡና እየጋበዙን በየጊዜው ጣሊያኖች በኢትዮጵያ ውስጥ የያዙዋቸውን ክፍሎች አንዲሁም ለአለም ማህበር አባል ከሆኑት መንግስታት እነማን ኢትዮጵያን ደግፈው በኢጣሊያ ላይ ቅጣት እንዲጣልባት አሳብ እንዳቀረቡና እነማን ቅጣቱን እንደተቃወሙ ነግረውኝ ተስፋ እንዳልቆርጥ አበረታተውኝ እሄዳለሁ ጃንሆይ ቤተሰባቸውንና ብዙ መኩዋንንታቸውን ይዘው ወደ ኢየሩሳሌም መፄዳቸውን ከዚያም ወደ እንግሊዝ አገር የሚሄዱ መሆናቸውን መጀመሪያ የሰማሁ ካቶ ሜካኤል ነበር አቶ ሜካኤል በኪት ምንም እንኩዋ ሱዳን ተወልደው አድገው እዚያ በክብር የኖሩ ቢሆኑ የኢትዮጵያ ነፃነት መጥፋት በጉያዋ አቅፋ የናትነት ፍቅርዋን እየመገበት እንዳሳደገቻቸው ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ኢትዮጵያውያን አገር ወዳዶች ሁሉ ነበር ያሳመማቸው ሙሶሎኒ የጦር ሰራዊቱ አዲስ አበባ የገባበትን ቀን አስታውቆ ከዚያ ቀን ጀምራ ኢትዮጵያ ነፃ አገር መሆንዋ ቀርቶ የጣሊያን ቅኝ ግዛት እንደ ሆነች ማስታወቁን ሰምተው የነገሩኝ አለት ከኔ ጋር ያለቀሱትን መሪር ልቅሶ አልረሳውም አብርኝ ይኖራል ኢትዮጵያ የጣሊያን ቅኝ ግዛት መሆንዋን ሙሶሊኒ ባዋጅ ካስታወቀ በሁዋላ የኢትዮጵያ የክብርዋና የነፃነትዋ ምልክቶች የሆኑት ነገሮች ሁሉ ተዋረዱ ወደቁ በገዳሪፍ ግዛት መስሪያ ቤት ያስቀመጥሁት የኢትዮጵያ ብርም ከነባነትዋ ምልክቶች አንዱ ስለ ነበረ ከኢትዮጵያ ነፃነት ጋር አብሮ ወደቀ ዋጋ አጣ። አቶ ዘውዴ ስለ መዋጮው ከኢትዮጵያውያን ጋር ባደረጉት ንግግር ደስ የሚያሰኝና የተረጋገጠ ተስፋ ማግኘታቸውን ላቶ ሜካኤልና ለኔ ነግረውን ነበርፁ ገዳሪፍ የነበሩት ኢትዮጵያውያን ሁሉቃ ገብተው ነበር በተለይ ሴቶች ወርቃቸውንና ሌላ ጌጣቸውን እዬሸጡ ለማዋጣት ያስታውቁት ገንዘብ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ወርቃቸውንና ሌላ ጌጣቸውን እዬሸጡ ለማዋጣት ያስታውቁት ገንዘብ ሲታይ መዋጮው ከአሰበው በላይ የሚገመት ነበር ነገር ግን ያልታሰበ አጋጣሚ ደርሶ የኢትዮጵያ ብር ከቀድሞ ዋጋው እንኩዋ ከፍ ብሎ ስለ ተሸጠ አቶ ዘውዴ ለሁሉም ምስጋናችንን ገልፀው መዋጮው የሚያስፈልግ መሆኑን አእንዲያስታውቁልን አደረግን ራስ እምሩ ጎሬ መድረሳቸውን አቶ ሚካኤል በኪት እዚያ በነበረው የቆንስላቸው መስሪያ ቤት በኩል አውቀው ነግረውኝ ነበር ነገር ግን ምንም እንኩዋ አቶ ዮሀንስ ደርሶባቸው ከተገናኙ እኔ ገዳሪፍ መሆኔን ሳይነግራቸው እንደማይቀር የታወቀ ሲሆን እስከዚያ ድረስ ከራስ የደረሰኝ መልእክት እንደማይቀር የታወቀ ሲሆን እስከዚያ ድረስ ከራስ የደረሰኝ መልእክት አልነበረም በመሀከሉ የግል ገንዘቤ እያለቀ ስለፄደ ዘሪሁንና እኔ እንዴት አድርገን መኖር እንደምንችል በታም ያሳስበኝ ጀመር ወደ ሱዳን እንድንሄድ ስንታዘዝ የስድስት ወር ደመወዜን ከሶስት መቶ ብር በላይ ተቀብዬ ነበር ከራስ የተሰናበትሁ እንዲሁም ሁለቱን በቅሎዎችን ገላባት ሸጨ ከሞላ ጎደል ያኑ ያክል የሱዳን ብር አግኝቻለሁ ያን ያክል ገንዘብ በኢትዮጵያ ለሁለት ሰዎች ለብዙ ጊዜ በበቃ ነበር ነገር ግን ሱዳን የኑሮ ዋጋ ከኢትዮጵያ ይወደድ ስለ ነበር ሁለት ወራት ሳያቆዬን ወደ ማለቁ ተቃረበ አንድ ቀን ጥዋት ዘሪሁን ለምግባችን የሚያስፈልጉትን ነገሮች ሊገዛ ወደ ገብያ መፄድ ፈልጎ ገንዘብ ሲጠይቀኝ የነበረን ገንዘብ ትንሽ መሆኑን አይቼ «ዘሪሁን ከምትገዛው ነገር አንዳንዱን ብትተው ይሻላል እዚህ አገር ምን ያክል ጊዜ እንደምንቆይ አናውቅም ያለን ገንዘብ ግን ብዙ ጊዜ የሚያቆዬን አይደለም» አልሁት ዘሪሁን ማዘኔን ከፊቴ ሲያይ አሱም እንደ ማዘን ብሎ ትንሽ አንገቱን ደፍቶ ሲያስብ ቆዬና «የቀረን ገንዘብ አንድ አህያ ለመግዛት አይበቃም። በሳልስቱ ዘሪሁንና እኔ ቤት ላከራዩን ሰው የኪራዩን ውዝፍ ከፍለን አቶ ሚካኤል በኪትንና አቶ ዘውዴን ገዳሪፍ በቆዬንበት ጊዜ ስላደረጉልን የማይረሳ ርዳታ አመስነንና ተሰናብተን በባቡር ወደ ካርቱም ተጉዋዝን እዚያ አቶ ሀብቴ ደስታ አድራሻውን ሰጥቶኝ ስለ ነበር የራሳችንን ቤት በሱ ርዳታ እስክናገኝ በቀጥታ እሱ ቤት ሄደን አረፍን ወዲያው «ሴንት ጀምስ» ሆቴል ወስዶ ከልጅ ሲራክ ጋር አገናኘኝ ልጅ ፈቃደ ስላሴ ህሩይን አላገኘሁዋቸውም ወደ እንግሊዝ አገር ፄደው ቆዩኝ ልጅ ሲራክ ህሩይም እኔን ለመጠበቅ ብቻ ነበር የቆዬው ልጅ ሲራክ ገዝቼ ወደ ጎሬ እንድወስድላቸው ራስ ከሰጡት የዕቃ ዝርዝር ጋር ከግንቦት እስከ ጥቅምት የስድት ወር ደመወዜን ጭምር በሱዳን ብር ስለሰጠኝ በገንዘብ እጥረት ምክንያት ተጭናኝ የነበረው ከባድ ያሳብ ጭንቀት ከትከሻየ ወርዶ የወደቀ መስሉ ተሰማኝና ቀለል አለኝ ከዚያ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ በሁዋላ ሁለት ቀን እአዬተገናኘን አሱ ጣሊያኖች ከገቡ ጀምሮ በኢትዮጵያ ውስጥ ስለ ነበረው ሁኔታ እዬነገረኝ እኔ ስለ ሽሬ ገጠሙን አንዳንድ ችግሮችም እያወራሁት ስንወያይ ቆይተን ወደ እንግሊዝ አገር ሄደ ከልጅ ሲራክ ጋር ተገናኝቼ መነጋገሬ በጣም ነበር የረዳኝ ጣሊያኖች ሰራዊታቸው አዲስ አበባ መግባቱንና ኢትዮጵያ የነሱ ቅኝ ግዛት አንደሆነች ማስታወቃቸውን ስሰማ የክቡር ራስ አምሩ ወሬም ሲጠፋኝ «ጠላቶቻችን ኢትዮጵያን በሙሉ ይዘው ያለተቃውሞ ተደላድለው ተቀምጠው ይሆን። » የማለትን ተስፋ የሚፈጥር ነበር ልጅ ሲራክ ወደ እንግሊዝ አገር እንደ ሄደ አቶ ሀብቴ ደስታ እኔንና ዘሪሁንን ካርቱም ይኖሩ ከነበሩት ኢትዮጵያውያን ካንዳንዶቹ አስተዋወቀን እሱ ባስተዋወቀን ሰዎች አማካይነትም ከብዙ ሌሎች ኢትዮጵያውያን ጋር ተዋወቅን ገዳሪፍ በቆየንበት ጊዜ ምንም እንኩዋ እዚያ የነበሩት ኢትዮጵያውያን ብዙ ቢኢሆኑ ካቶ ሜካኤል በኪትና ካቶ ዘውዴ በቀር ከሌሎች ጋር ይህን ያክል የተቀራረበ ግንኙነት አልነበረንም ምናልባት ገዳሪፍ ይኖሩ ከነበሩት ሰዎች በጣም የሚበዙት የጉልበት ሥራ እዬሰሩ በዝቅተኛ ኑሮ የሚኖሩ ስለ ነበሩ እኛን ለመንከባከብና ለመርዳት ጊዜያቸውም ሁኔታቸውም ባይፈቅዱላቸው ይሆናል ካርቱም የነበሩት ኢትዮጵያውያን ግን በመግንስት የሰላም የጦር አስተዳደር ውስጥ በሹመት ላይ ኖረው በጡረታ የተገለሉም ባገልግሉት ላይ የነበሩትም ነበሩ እንዲሁም የንግድና ልዩ ልዩ የግል ስራቸው እየሰሩ ደህና ኑሮ የሚኖሩት ብዙ ነበሩ ታዲያ እኒያ ሰዎች የሚበዙት ዘሪሁንንና እኔን የጋራ ጠላት ከሆነው የፋሽስት ጦር ጋር ሲዋጉ ቆይተው ወደ ሱዳን ከገቡት ኢትዮጵያውያን የመጀመሪያዎቹ እኛ በመሆናችን እንደሆነ አይታወቅም እንደ ክፉ ቀን እህል እየተሻሙ በዬቤታቸው ይጋበዙን ስለ ነበረ ከቁስ በቀር ምሳን ራት እቤታቸው በዩቤታቸው ይጋበዙን ስለ ነበረ ከቁርስ በቀር ምሳና ራት እቤታችን ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ የምንበላበት ጊዜ አልፎ አልፎ ሆነ ይልቁንም የሚጋበዙን ሁሉ ዘሪሁንንና እኔን ብቻ ሳይሆን ለኛ ክብር ትልቅ ድግስ እዬደገሱ ብዙ ሴቶችንና ወንዶችን ኢትዮጵያውያን ጭምር ጋብዘው እዚያ ከመብሉና ከመጠጡ ጋር በሽክላ የተቀረፀ ያገራችን ዘፈን እንጉርጉሮ ቀረርቶ ፉከራ ወዘተ በሙዚቃ ሲሰማ ባንድ ላይ ሆነን ደስ የሚያሰኘው ደስ እያሰኘን የሚያሳዝነን የሚሸንጠው እዬነሸጠን አናሳልፍ የነበርንበትን ጊዜ ምንም ቢሆን አልረሳውም ትዝታው አብርኝ ይኖራል አቶ ሀብቴ ደስታ ካርቱም መጀመሪያ ካስተዋወቁኝ ኢትዮጵያውያን መሀከል ወዳገሬ እስኪመለስ ድረስ በምክርና በስራም ዋና ረዳቴ የነበሩ አቶ «መንግስቱና ናይዝጊ» ነበሩ አቶ መንግስቱ የኤሌክትሪክ ስራ አዋቂ ስለ ነብሩ ከመንግስትም ከግል ድርጅቶችና ሰዎችም ጋር የተዋዋሉ እዬሰሩ ደህና ንብረትና በርከት ያሉ ልጆች የነበሩዋቸው ጭዋ ሰው ነበሩ። » አለ ያስር አለቃ ከወታደሮቹ ጋር ቀድሞ መንገዳችነን ዘግቶ «እስቲ ግዴለም ለማናቸውም ነገር አብረን እንሂድ» አሉ አቶ ተክለ ማርያም «መፄድ ካልቀረስ አኔ ልሂድና ችግር የተፈጠረ እንደሆነ አልክብዎታለሁ» ብያቸው ከዘሪሁን ጋር በወታደሮች ታጅበን ወደ እንግሊዞች መስሪያ ቤት ሄድን እዚያ ስንደርስ ያስር አለቃው አጥሩን አስገብቶ ትቶን ወደ አስተዳዳሪው ገብቶ ምን እንደ ነገራቸው አላውቅም እንግሊዛዊ አስተዳዳሪ ካጭር ጊዜ በፊት ካየሁዋቸው ፍፁም ጭነን እንጋት ላይ የሴሪቴን አቀበት ወጣን አቀበቱን ስንወጣ ሶስት ጥምድ «ባቱዎች» ተሸካሚዎች በተነጠፉ አልጋዎቻቸው ላይ መከዳዎቻቸውን አድርገው ሶስት ፈረንጆችን ተሸክመው ሲወርዱ ተገናኘን እኒያ ባልጋ ላይ ተኝተውም ተቀምጠውም የሚጉዋዙ ፈረንጆች በሽተኞች እንደሆኑ ነጋዴዎችን ብንጠይቅ ሌሊት በበቅሎ ወደ ጋምቤላ መውረድ ወይም ከጋምቤላ ቆላውን መውጣት የማይፈልጉ ፈረንጆችና አንዳንድ የተመቻቸው ኢትዮጵያውያን ቀን በባቱ መጉዋዛቸው የተለመደ መሆኑን ነገሩኝ ሴሪቴን ወጥተን «ቡሬ» ከምትባል ትንሽ ከተማ አጠገብ ስንደርስ ጎጃም አስተማሪ ሳለሁ አለቃየ ከነበሩት ካቶ ሁዋላ ፊታውራሪ ወልደ ጊዮርጊስ ተድላ ደብረ ማርቆስ የራዲዮ ጣቢያው ሹም ከነበሩት ካቶ ሁዋላ ደጃዝማች ገብረ መስቀል ሀብተ ማርያም ከልጅ ሩት ካቶ ሁዋላ ደጃዝማች ገብረ መስቀል ሀብተ ማርያም ከልጅ ሁዋላ ደጃዝማች አሰጋኸኝ አራያና ካቶ ጉርሙ ያባታቸውን ስም ረስቻለሁ ጋር ተገናኘን አቶ ጉርሙ ፈንሳይ አገር ስራ ይዘው ትዳር መስርተው ከሚኖሩበት ጣሊያን በኢትዮጵያ ላይ ጥርነት ስታደርግ አገራቸውን ለማገልገል መጥተው ጦርነቱ በማለቁ ወደ ፈረንሳይ አገር መመለሳቸው ነበር ሌሎች ተሰደው ወደ ሱዳን መሄዳቸው ነበር ከናቶ ወልደ ጊዮርጊስ ጋር እንደ ተገናኘን ነጋዴዎች ወደ ጎሬ ጉዞዋቸውን እንዲቀጥሉ አድርገን ዘሪሁንና እኔ ከስደተኞች ወገኖቻችን ጋር ትንሽ አርፈን ለመነጋገር ቡሬ ከተማ ገባን እዚያ እናቶ ወልደ ጊዮርጊስ ጠጅ ገዝተው እየጠጣን እነሱ ስለ ኢትዮጵያ ሁኔታ እኔ ስለ ሽሬ ጦርነትና ከዚያ ከተመለስን በሁዋላ በሱዳን መንገዳችንም ሱዳን በቆየንበት ጊዜም ስላጋጠሙን መልካምና ክፉ አጋጣሚዎች ስናወራ ካሰንበው በላይ ቁቀዬን ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ስለ ኢትዮጵያ ሁኔታ ስደተኞች ወዳጆቼ ያወሩኝ ካርቱም ልጅ ሲራክ ህሩይ ካወራኝ ብሩህ ተስፋ የሚያሳይና የሚያበረታታ ወሬ ፍፁም የተለዬ ነበር እነሱ እንደ ነገሩኝ ወለጋን ጅማን ከፋን ባሌን ሲዳሞንና ጎምጎፋን ጣሊያኖች ገና ያልያዙዋቸው መሆኑና ራስ እምሩ ከነዚህ አገሮች ገዥዎች ካንዳንዶቹ ጋር መላላካቸው እውነት ቢሆንም «ተባብሮ ጠላትን ለመቃወም በመሀከላቸው ስምምነት ተደርጎ» የተባለው እውነት አልነበረም ያን ጊዜ የተነጋገርንባቸው ቃላት በጠንዳንድ የረሳሁዋቸው በቀር በሙሉ ትክክል ሊሆን ባይችሉም በጠቅላላው የንግግራችን መስመር እንደሚከተለው ነበር «እንኩዋንስ ከጠላት ተዋግቶ ነፃነታችነን የሚያስመልስ ባልተያዙት አገሮች ያለውን የጦር ሰራዊት ባንድ ላይ አስተባብሮ ለመምራት ስልጣኑን ሁሉም አምነው የሚቀበሉትና ጦርነቱን ዘለግ ላለ ጊዜ ለመቀጠል የሚችል መሪ የለም። የጣሊያን ጦር ሰራዊት አዲስ አበባ እንደ ገባ ኢትዮጵያ የጣሊያን ቅኝ አገር መሆንዋን ሙሶሊኒ ባዋጅ ካስታወቀ ይኸው አምስት ወር ማለፉ ነው ግን እስካሁን የአለም መንግስታት ማህበር የጣሊያንን መንግስት እንኩዋንስ ጦሩን ከኢትዮጵያ እንዲያስወጣ ሊያስገድደው ቃል ኪዳኑን በማፍረሱ ከማህበሩ እንዲወጣም የቀረበ አሳብ የለ እንዲያውም ከማህበርተኞቹ መሀከል ኢትዮጵያ ነፃ አገር መሆንዋ ቀርቶ የጣሊያን ቅኝ ግዛት መሆንዋን አውቀው የተቀበሉ አሉ ይባላል ስለዚህ ከአለም መንግስታት ማህበር ርዳታ እናገኛለን ብሉ ተስፋ ማድረግ ከንቱ ነው» አልሁዋቸው ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ «እንግዲያውስ ሌላ ምን ተስፋ አለን። የጣሊያን ጦር ሰራዊኢት አዲስ አባባን እንደ ያዘ ሙሶሊኒ ኢትዮጵያ የጣሊያን ቅኝ ግዛት መሆንዋን ባዋጅ ካስታወቀ በሁዋላ በየክፍሉ ይደረግ የነበረውን ጦርነት አኛና ጣሊያኖች በተለያየ ስም አንጠራው ነበር በኛ በኩል «የኢትዮጵያ መንግስት መንበሩን ካዲስ አበባ ወደ ጎሬ አዛወረ እንጂ ስላልጠፋ በየክፍሉ የሚደረገው ጦርነት መንግስቱ ከመጀመሪያ ጀምሮ የሚዋጋው ጦርነት ተከታታይ ወይም ክፍል በመሆኑ ጦርነቱን መቀጠል ሊባል ይገባዋል» እንል ነበር ጣሊያኖች በበኩላቸው «የጣሊያን መንግስት ኢትዮጵያ ቅኝ ግዛቱ መሆንዋን ባዋጅ አስታውቆ የመንግስቱን ስልጣን ከያዘ በሁዋላ በየክፍሉ የሚደረገው ጦርነት የሽፍተንት ጦርነት ነው» ባዮች ነበሩ የሆነ ሆኖ እኛ በሰጠነው ስምም ይሁን ወይም ጣሊያኖች በሰጡት ስም ጠላትን ለመውጋት ክቡር ራስ አምሩ ያን በትጥቅና በስንቅ ወይም በህዝብ ድጋፍ አዝላቂ መተማመኛ የሌለው ጥቂት የጦር ሰራዊታቸውን ይዘው በጥቅም መጀመሪያ ግድም ወደ ወለጋው ገዥ ወደ ደጃዝማች ሀብተ ማርያም ገብረ እግዚአብሔር ለመሄድ ከጎሬ ተነሱ ዘሪሁንና እኔ ራስ ከጎሬ ከመነሳታችን ጥቂት ቀናት ቀደም ብለን «ቡኖ ዋቤኮ» ወደ ሚባል አገር ፄድን ዋቤኮ አቦ አባቴ ካገራቸው ከጎጃም ፄደው ረዥም ጊዜ ይኖሩበት የነበረ ከወለጋ መንገድ ምንም ያክል የማይርቅ አገር ነው ስለዚህ አባቴን አይቼ ወዲያውም በቅሎዎችና በቂ ስንቅ ስላልነበሩኝ በዚያ አጭር ጊዜ ውስጥ ሊገኝ የተቻለውን ያክል ይዘን ራስ በዚያ ሲያልፉ እንደምናገኝ አውቀን ነበር የሄድን አንድ ሳምንት ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ራስ እኛ ወደ ነበርንበት አገር መቅረባቸውን ስለ ሰማን አባቴ የሰጡኝን ሁለት በቅሎዎችና ስንቅ ይዘን እሳቸው ጭምር «ሱጴ» እስከምትባል አገር ድረስ አብረን ሄድን ከራስ ጋር ተገናኘን «ልጅዎ ያለ ስራው ከወታደር ጋር ዘማች ሆኖ እንደሚያዩት ካገር አገር ይዞራል አሁን በደህና ከርሶ ጋር አገናኝተነዋልና ከንግዲህ መክረው ከርስዎ ጋር እንዲቀር ያደርጉት» አሉዋቸው ራስ አባቴን ተቀብለው ሲያነጋግሩዋቸው ከልባቸው ይሁን ወይም የሚሉትን ለመስማት እንደሆን አላውቅም ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ «እንኩዋንስ እሱን ከኔ ጋር እንዲቀር ልመክረው ባልሸመግል ኖሮ እኔም አብሬው ብሄድ በወደድሁ ነበር። አኔ ብረሳው ይሆናል አንጂ መዝሙሩ ይህ አዚይ የተጠቀሰው ብቻ አይመስለኝም ይህ «አዝማቹ» ሳይሆን አይቀርም ከሰልፉና ከመዝሙሩ ትርኢይት በሁዋላ የሆለታ መኮንኖች ወደ ራስ ቀርበው በየስማቸውና በየማአረጋቸው ተዋወቁ ከዚያ ድርጅታቸው እንደ ተጠበቀ ሆኖ የራስን ትአዛዝ ለነሱ እነሱ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ የሚፈልጉት ጉዳይ ቢኖር ለራስ እያስተላለፉ የሚያስፈፅሙ አማካይ መኮንን ለየዞን ቀኛዝማች በልሁ ደገፉ መሆናቸውን ሰማሁ የሆለቶች ጦር ከራስ ጦር ጋር ከተጨመረ በሁዋላ በጠቅላላ ሰራዊቱ በብዛት ብቻ ሳይሆን በጥራት ጭምር የተሻለ እንደ ሆነ አይጠረጠርም ግን ብዛቱ እጅግም አልነበር ግፋ ቢል አንድ ሽህ ያክል ቢሆን ነው ያን ያክል መሆኑም የሚያጠራጥር ነው እጉዞ ላይ በትእዛዝ ይሁን ወይም እነሱ ፈልገው እንደሆነ አላውቅም ሁልጊዜ የጦር ሰራዊቱኡን ግንባር ይዘው ሲዋጉ የማይ ሆለቶችን ነበር አንድ ቀን ሆለቶች ቀድመው ሌላው ሰራዊት ተከትሎ ከደዲሳ ሸለቆ አፋፍ ልንደርስ ትንሽ ሲቀረን አንድ መጠነኛ ዳገት አጠገብ እንደ ደረስን እስሩ ከነበረው ጫካ ውስጥ ተዝናንቶ በሚጉዋዘው ሰራዊት ላይ ተኩስ ተከፈተ ተኩሱን የከፈቱት የወለጋ አገረ ገዥ ደጃዝማች ሀብተ ማርያም የክቡር ራስ እምሩን ሰራዊት እንዲወጋ ከላኩት ጦር ጥቂት ሰዎች ነበሩ። ሁለተኛው ምክንያት «አባ ጆቢር» የተባሉት ያገሩ ባላባት ያገሩ ተወላጅ ያልሆነው ሁሉ ካገራቸው እንዲያስወጣላቸው በተለይ አማራውን ግን ራሱን አዬቆረጠ ለሚወስድላቸው ሽልማት ላንድ ያምራ ራስ ሰላሳ ብር እንደሚሰጡ ላገሬው በይፋ ስላስታወቁና ያንዳንድ ሰዎች ራስም ስለተቆረጠ አማራው ራሱ እንዳይቆረጥ ሌላው ዛሬ ባማራው የደረሰው ነገ በኔ ይደርስ ይሆናል ብሎ ፈርቶ መሸሹ ነው» የሚል ነበርፁ ከነዚህ ከሁለት ምክንያቶች የትኛው እውነት እንደሆነ ማረጋገጥ አልቻልሁም በግምት ግን ሁለተኛው ምክንያት እውነት ይመስላል አፄ ሀይለ ስላሴ እስከ ነገሱበት ጊዜ ድረስ የየክፍለ ሀገሩ አይተኛ ባላባቶች ከቅድመ ቅድመ አያቶቻቸው ጀምሮ ተያይዞ የወረደውን የዘር ሀገር ሳይልቁ በያገራቸው በግዛት ላይ የሚኖሩ ነበሩ አፄ ሀይለ ስላሴ ከነገሱ በሁዋላ ከኒያ ባላባቶች ብዙዎች ከግዛታቸው እንዲነሱ ተደርጎ በነሱ ቦታ ካዲስ አበባ እንደራሴዎች እየተሾሙ ስለ ተተኩ በተሻሩት ባላባቶች ብቻ ሳይሆን በያገራቸው ህዝብ መሀከል ጭምር ጠቅላላ የቅርታ ስሜት ተፈጥሮ እንደ ነበረ ህዝብ መሀከል ጭምር ጠቅላላ የቅርታ ስሜት ተፈጥሮ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ እንደ ነበረ በምእራፍ ያ በያገሩ ባላባቶች አዬተሻገሩ አዳዲስ የተናገሩትን አንባቢዎች ያስታውሳሉ ስለዚህ አባ ጆቢር የጅማ ባላባት እንደ መሆናቸው «ግዛቱ እንደ ቆየው ልማድ ከኔ ቤት መውጣት የለበትም ከኔ ቤት ወጥቶ ካዲስ አበባ ለተላከ ባእድ መስጠቱ በደል ነው» ብለው በመንግስት ላይ ቂም ቢይዙ በጊዜው ግዛታቸው የተወሰደባቸው ባላባቶች ሁሉ ያዘኑበት ጉዳይ ስለነበረ ላይፈረድባቸው ይችል ይሆናል ነገር ግን በመንግስት ላይ የያዙትን ቂም በተራው ህዝብ ላይ ባላባቶች ሲገዙ የነሱ ታዛዥ ይኖር በነበረው ተራ ህዝብ ላይ ጭምር መወጣት «የሚገባ ነው» ይባል እንደ ሆነ ፍርዱን ላንባቢ መተውን እመርጣለሁ ምእራፍ አስራ ስምንት ጌራ የክብር ራስ እምሩ ሰራዊትና ከከንቲባ ጋሻው ጠና ጋር የነበረው እጅግ ብዙ ስደተኛ ህዝብ ጉማ ላይ ተገናኝቶ ከዚያ ወደ ከፋ ለመፄድ በጀመረው ጉዞ ጌራ እስኪደረስ ያለፈበት መንገድ ከምንዜውም የከፋ አስመራሪ ነበር መንገዱ የሚያልፈው አንድ ቦታም ሳይቁዋረጥ ጥቅጥቅ ባለ ደን ውስጥ ነበር ጠላት ጠመንጃና ጥይት ሰጥቶ እኛን እንዲወጉ እዚያ ደን ውስጥ የሰገሰጋቸው ብዙ ምንደኞች የሆኑ ወገኖቻችን ከቀኝና ከግራ ሲተኩሱብን እንደሚተኮሰው የጥይት ብዛት የተረፈ ሰው የሚኖር አይመስልም ነበር ነገር ግን እኔ እንዳየሁትና ከሌሎችም እንደ ሰማሁት እዚያ መንገድ ለመንገድ በተደረገብን ተኩስ በሰዋችን የደረሰውን የሞትና የመቁሰል ጉዳት «ከባድ» የሚባል አልነበረም «ቀን ሲከፋ ቀን ሲከዳ ዘመድ ይሆናል ባዳ «ቀን ሲከፋ ሲቸገር አገር የሰው አገር» ይላሉ በገና ደርዳሪዎች ስለዚህ ቀን ከፋብንና ቀን ከዳንና «የጋራ ጠላታችንን ድል መትተን አገራችንን ነፃ ለማድረግ በምንዋጋው ጦርነት ይተባበሩናል» ብለው ሙሉ እምነታችንን ያሳረፍንባቸው ወገኖቻችን ወደው ይሁን ተገድደው አላውቅም የጠላት ረዳቶች ሆነው ወገነ ከጠላታችን ጋር በምናደርገው ረዥም ጦርነት «ሸሸጐ ተገን ሆኖ ለመጨረሻ ድል ያበቃናል» ብለን የተማመንበት ደናችንም በየዋህነት የጠላት መሳሪያ ለሆኑት ምንደኞች መሸሸጊያ ሆኖ አስወጋን ከዚያ መንገድ ለመንገድ ብርቱ ተኩስ ከተደረገብን ቀን በፊት በነበረው ሌሊት ጉዋደኛየ በትረ ፅድቅ ካሳ ታምሞ አድሮ ስለ ነበረ በተኩስ ቀን እሱን በበቅሎየ አስቀምጨ እኔ ጠመንጃየን አንግቼ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ የኮርቻውን ድሀራ ይዝ እየተነጋገርን እንሄድ ነበር ራስ በባለበቅሎዎች መኩዋንንትና በግረኞች ታጅበው በበቅሉ ተቀምጨው ከኛ ትንሽ ራቅ ብለው ፊት ፊት ይሄዱ ነበር ያ ብርቱ ተኩስ ይብስ እየበረታ መሄዱን በትረ ፅድቅ አየና «አንተ ሀዲስ ራስ እምሩ ሰው እንደሚያከብራቸው ጥይትም የሚያከብራቸው መስሉዋቸው ነው ይህ ሁሉ ጥይት እየተተኮሰ በበቅሎ ተቀምጠው የሚሄዱ። ያን ሲያዩ የሆለታ መኮንኖችና ወታደሮቻቸው ከራስ ሰዎችም በከፊል ከጠላት ቀድመው ወንዙን ለመያዝ እነሱም እሽቅድድም ገጠሙ ወዲያው የራስ ድንኩዋን ከነበረበት አጠገብ አንድ ወርካ ይሁን ወይም ወርካ የሚመስል ትልቅ ዛፍ ስለ ነበረ የመድፉ እርሳስና የቦምብ ፍንጣሪ እንዳይገባ የዛፉ ስር በግንባርም በቀኝና በግራም ግንድ እየተጐራረደና ከረጢት አፈር እየተሞላ ሰፋ ብሎ ታጥሮ ራስ አዚያ ሆነው ወደ ግንባር ለሚፄዱት እንዲፄዱ ተራቸው እስኪደርስ በደጅግንነት ተቆጥበው ለሚቆዩት እንዲቆዩ ትአዛዝ እየሰጡ ጦርነቱን ይመሩ ጀመር ወንዙን ለመያዝ በኛ በጦርና በጠላት ጦር መሀከል የነበረው ተኩስ ደረቅ ጫካ እንደሚያቃጥል የቁዋያ አሳት ሲነጋጋ ራቅ ብሎ ለሚያየውና ለሚሰማው ያስፈራ ነበር በዚያ ፈታኝ ጦርነት አንዳንድ ጊዜ የኛ ጦር አይሎ ወንዙን አጁ ሲያደርግ አንዳንድ ጊዜ የጠላት ጦር አይሎ የኛን ጦር እያስለቀቀ ሲይዝ ያ ወንዝ ብዙ ጊዜ የሁለቱ ተፋላሚ ጦሮች እጅ ከተለዋወጠበት በሁዋላ በመጨረሻ በኛ ሰራዊት እጅ እንደ ሆነ ቀረና የጠላት ጦር ሸሽቶ ከማዶው ኮረብታ ጥግ ቦታ እንዲይዝ ስለ ተገደደ እዚያ ሆኖ ይዋጋ ጀመር ታዲያ ያ ሸሸቶ ከኮረብታው ደረት ላይ የያዘው ቦታ ወንዙን የያዘው የኛ ሰራዊት የመሳሪያ ሀይሉን አስተባብሮ ለሚያወርድበት የጥይት መአት አጋልጦ ይሰጠው ስለ ነበረ የሚተገንበት አጥቶ የተጨነቀ መሆኑን ከመሀከሉ ብዙዎች ቦታ ለመለወጥ ላይና ታች ቀኝና ግራ ሲሩዋሩዋጡ ከሩቅ መታየታቸው ያመለክት ነበር የጠላት ጦር እንዲያ ባለ አስቸጋሪ ሁኔታ ሲዋጋ ከቆየ በሁዋላ በቀኝም በግራውም በኩል ተጨማሪ የጦር ሀይሎች አምጥቶ ጦርነቱ ከሚደረግበት ላይና ታች ወንዙን እንዲይዙ ለማድረግ ሞከረ ምናልባት የጦርነቱን ግንባር ለማስፋትና ያን የሰፋውን የጦርነት ግንባር ተከትሎ የኛ ሰራዊት ወደ ቀኝም ወደ ግራም ዘርዘር ሲል መሀሉ መድከሙ ስለማይቀር ያን የደከመውን ክፍል አጥቅቶ ወደ ነበረበት ቦታ ወደ ወንዙ ለመመለስ የሚልች መስሎት ይሆናል። ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ አእሰፈር የነበረው ሰው በሙሉ ባይሆን በከፊል እሳቱን ለማጥፋት ፋታ የሚያገኝ አይሮፕላኖች ከጥዋት ጀምሮ ወደ ከፋ ጉዞ እአይጀመረውን ስደተኛ ህዝብና ጉዋዙን ለመደብደብ ይሁን ወይም ቦምብ አልቆባቸው ለመተካት ይሁን አይታወቅም ከሰፈራችን ላይ ላጭር ጊዜ ጠፍተው ቆይተው እስኪመለሱ ነበር እኒያ አይሮፕላኖች እንዲያ እየተመላለሱ በግንባር ለሚዋጋው ሰራዊት በደጀንነት እስፈር የቆየውንና ወደ ከፋ በመጉዋዝ ላይ የነበረውን ሰዋችንን ከጥዋት ጀምሮ ከእኩለ ቀን በሁዋላ እስከ ስምንት ወይም እስከ ዘጠኝ ሰአት ግድም ድረስ ሲደበድቡ ውለው ከፄዱ በሁዋላ አልተመለሱም ከጥዋት ጀምሮ እስከ ስምንት ወይም እስከ ዘጠኝ ሰአት ግድም ድረስ ሰራዊታችን በግንባር ከጠላት ሰራዊት በደጀን ከእሳት ጋር በሁለት ግንባሮች ሲዋጋ ነበር የዋለ ከዚያ በሁዋላ አይሮፕላኖች መምጣታቸውን ሲያቆሙ ጦርነቱ ከወንዙ አካባቢ በሚደረገው ተወስና ጠላት ተጨማሪ ሀይል ባገኘ ቁጥር ወንዙን ለመያዝ በሚያደርገው ጥረት ውጊያው ተፋፍሞ ሲቃጠል ጉዳት በዝቶበት ወደ ተራው ጥግ ባፈገፈገ ቁጥር ውጊያው በመጠኑ በረድ ሲል እንዲሁ የኛ ሰራዊት ከወንዙ አንድ እርምጃ ወደ ሁዋላ ሳይፈገፍግ ቀኑ ተገባደደ አኔ ያነለት ራስ ጦርነቱን ከሚመሩበት ከፍተኛ ቦታ አጠገብ ስለ ነበርሁ ያ ቦታ የጠላት ጦር ወንዙን ለማስለቀቅ የኛ ጦር ላለመልቀቅ ያደርጉት የነበረውን ተጋድሎ ደህና አድርጌ ለመመልከት አስችሎኝ ነበር ወደ አስርና አስራ አንድ ሰአት መሀከል ጠላት ለመጨረሻ ጊዜ በተጨማሪ ጦር ሀይሉን አጠናክሮ የኛን ሰራዊት ከወንዙ ለማስወጣት በጦርነቱ ግንባር ከላይ እስከ ታች ብርቱ የማጥቃት ውጊያ አደረገ ያን ጊዜ ከመድፉና ካዳፍኔው ከሞርታሩ አርሳስ ሌላ የመትረየሱና የጠመንጃው ጥይት ወንዙን አልፎ እኛ በነበርንበት አካባቢ በጢስ ተረብሾ አንደ ወጣ የንብ ሰራዊት «ጢዝ ጢዝ ጢዝ እያለ አየሩን ሞልቶ ሲዋነብ መድረሻ ይሳጣ ነበር። ራስ አሁን ተነስተው ወደ ከፋ ጉዞዋቸውን እንዲቀጥሉና ከኛ ወገን ተኩስ ሲቆም ጠላት ግንባሩን ለቅቀን መሄዳችንን አውቆ ወዲያውኑ እንዳይከተለን ቀኛዝማች በልሁ የሆለታን ሰዎች ይዘው ከራስ ሰዎችም አንዳንድ የጭፍራ አለቆች ተጨምረው እስከ አምስት ሰአት ግድም ድረስ አዚሁ ወንዙን እንደ ያዙ ሲተኩሱ ቆይተው ከዚያ በሁዋላ መንገዱ ነባ ስለሚሆንና እነሱም ደረቅ ጦር ስለ ሆኑ በሩጫ እንዲከተሉ ነው የተወሰነ» አሉኝ ራስ ወዲያው ተነሱ እኔ ግን በትረ ፅድቅን ተሽሎት ስለ ነበረ እሱ ሰዎቻችንን ይዞ ጉዞውን እንዲቀጥል ከተስማማን በሁዋላ በቅሉየን ብቻ አስቀርቼ የግንባሩን ሁኔታ እስከ መጨረሻ ለማወቅ እዚያ እንዲቆዩ ከተመደቡት ከነቀኛዝማች በልሁ ጋር መቆየት ፈለግሁና እዚያው ቆየሁ ያ ከንጋት እስከ ምሽት ድረስ ቀኑን ሙሉ እንደ ተቃጠለ የዋለው የጌራ ጦርነት በጣም ብርቱ ስለ ነበር በዚያ ጦርነት በጠቅላላው ስንት ሰው እንዳለቀብን ለኔ አላውቅም በመጨረሻ የጦርነቱን ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ግንባር እንደ ያዘ የቀረው ጠላት ያውቅ እንደ ሆነ እንጂ ከኛ ወገን የሚያውቅ ሰው ያለም አይመስለኝም በባህላችን በጦርነት ሜዳ ሲዋጉ የወደቁትን ጀግኖች ቁጥር ለቅሞ ማወቅ የተለመድ አልነበረም የያንዳንዱን ሰው ሞት የሚያውቅ የጦርነት ጉዋደኞቹ ከዚያ ከፍ ሲል የቅርብ አለቃው ከዚያ በሁዋላ ቤተሰቡ ብቻ ናቸው። ቅስሉ ላንድ ሰው ሸክም በማይመች ቦታ ስለሆነ ያለ ቃሬዛ አይቻልም» አለኝ አንዱ የሆለታ መኮንኖች ወይም ቀኛዝማች በልሁ ምናልባት ወደ ሁዋላ ሆነው ወይም ሳያዩት በሌላ መንገድ አልፈው እንደ ሆነ አላውቅም እንጂ ቢያዩት ኖሮ እንድያ ሲማጠን አልፈውት እንደማይሄዱ ርግጠኛ ነበርሁ እዚያ ቆሜ ስመለከተው ቆይቼ ብቻየን ምንም ላደርግለት እንደማልችል ስለ ተረዳሁ እኔ አቁስዬ ጥዬው የፄድሁ ይመስል የወንጀለኛነት ስሜት ተስምቶኝ አፌን አዬመረረኝ ጉዞዬን ቀጠልሁጸ ትንሽ ያፅናናኝ ሆለቶች የጦርነቱ ግንባር ሲጠብቅ ላመሸው የሰራዊታችን ክፍል ደጀን ሆነው ሁዋላ የሚከተሉ ሰምቼ ስለ ነበረ «አነሱ ይደርሱለት ይሆናል» የማለቱ ተስፋ ነበር እውነትም የሆለታ ጉዋደኞቹ ሁዋላ ደርሰው እንዲገደል ማድረጋቸውን ሲወራ ሰማሁጺ መገደሉ እውነት ቢሆንም ማን እንደ ገደለው ወይም ከተወሩት ሁለት ወሬዎች የትኛው እውነት እንደ ሆነ ላረጋግጥ አልቻልሁም አንደኛው ወሬ «ሆለቶች ከመሀከላቸው አንድ ቁስለኛ ለመዳን ተስፋ ያለው ከሆነ ምንም ብርቱ ችግር ቢገጥማቸው ትተውት እንዳይሄዱ ለመዳን ተስፋ የሌለው ከሆነ ግን ገድለውት እንዲሄዱ ቃል ኪዳን ስለ ነበራቸው ያ መኮንን የማይተርፍ መሆኑ ከተረጋገጠ በሁዋላ አንድ መኮንን እንዲገድለው ተደረገ» የሚል ነበር ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ሁለተኛው ወሬ «ቁስለኛው እንደማይተርፍ ከተረጋገጠ በሁዋላ የጎረሰ መሳሪያ ተሰጥቶት ራሱን አንዲገድል ተደረገ» የሚል ነበር ያ እንደማይተፍ ሆኖ በመቁሰሉ የሞት ፍርድ ተፈርዶበት የተደለ መኮንን «ሻምበል ለማ አያባሬ» ይባል ነበር የጌራ ጦርነት የተደረገበትን ቦታ የተጉዋዝንበት ክፍል አልፎ አልፎ ጫካ ቢኖርበትም በጠቅላላው ከመንገዱ ቀኝና ግራ የሚታዬው አዝመራ ነበር ያን ያለፈን ዘንባባዎችና ሌሎች ልዩ ልዩ ዛፎች በርከት ብለው የሚታዩበት ካካባቢው ትንሽ ከፍ ያለ ቦታ ስንደርስ እዚያ ላይ ሰፈር ተደርጎ ቆየን እኔ ረሀብና ድካም ተደራርበው አዝለውኝ ስለ ነበረ ሰዎቼ የሰፈሩበትን ቦታ መፈለጉ ያመት መንገድ መስሎ ታይቶኝ እንደማላገኘው አስቀድሜ ተስፋ ቆርጨ ቅርብ ሆኖ ወደ ታዬኝ ዛፍ ፄጄ በቅሉየን ከዛፉ ጋር በለኮው አሰርሁና የኮርቻውን ምቹ አንጥፌ ኮቴም ሱሪየም ቁምጣዎች ስለ ነበሩ ግላሱን ለብሼ ጠመንጃየን ተንተርሼ እዚያ ዛፍ ስር ገደም አልሁ ወዲያው ከባድ እንቅልፍ ወስዶኝ ዝናሙ ዝንሞ እስኪያባራ አልነቃሁም ነበርፊ ስነቃ የለበስሁትን ግላስና ያነጠፍሁትን ምቹ ዝናም አበስብሶዋቸው ብርቱ ብርድ እንደ ወባ ሲያንቀጠቅጠኝ አገኘሁ በቅሎየም ልጉዋሙን በታሰረበት ዛፍ ፈግፍጎ አውልቆ ከፊቴ ጥሎልኝ ለኮውን ቆርጦ ሄዶዋል ከዚያ ተነስቼ ጠመንጃየንና የበቅሎውን ልጉዋም እንዲሁም ዝናም ያበሰበሳቸውን ምቹና ግላስ ይዢ የምሄድበትን ሳላውቅ አእምሮየ ሳይሆን እግሬ በመራኝ እየተንቀጠቀጥሁ ትንሽ እንደ ፄድሁ የልጅ ቢተውን ያባቱን ስም ረስቻለሁ ድንኩዋን አዬሁ። ኛ ለኢትዮጵያ ነፃነት ለመዋጋት ከኢጣሊያ የጦር ሰራዊት አምልጠው በዚያ ጊዜ ከራስ እምሩ ጦር ጋር የነበሩት ኤርትራውያን ከሌሎች የራስ ሰራዊት አባሎች የተለዬ ቅጣት እንዳያገኛቸው ሙሉ ምህረት እንዲደረግላቸው ኛ ወለጋ ውስጥ ቡናያ ላይ የጣሊያንን አይሮፕላን ባቃጠሉትና በውስጡ የነበሩትን ጣሊያኖች በገደሉት የሆለታ መኮንኖች ላይ ያን በማድረጋቸው የተለዬ ቅጣት እንዳይደረግባቸው ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ኛ ራስ እምሩን ተከትለው እስከዚያ ቀን ድረስ በኢጣሊያ ላይ ጦርነቱን ሲቀጥሉ በቆዩት ሁሉ ላይ ያን በማድረጋቸው ከሌሎች ኢትዮጵያውያን የተለየ ምንም አድርጎት እንዳይደረግባቸውና በዬዩሀገራቸው ገብተው እንደ ሌሎች ኢትዮጵያውያን ሁሉ ሰላማዊ ኑሮ ለመኖር እንዲፈቀድላቸው» ከዚህ በላይ ያመለከትሁዋቸው አሁን የማስታውሳቸው አይነተኞች ጥያቄዎች ሲሆኑ የረሳሁዋቸው ሌሎችም ሊኖሩ ይችላሉ ራስና መኩዋንንቱ በምክር ላይ እንዳሉ አንድ ከጣሊያን ሹማምንት የተላከ መላክተኛ እዬሮጠ መጥቶ ከራስ ጋር እንዲገናኝ ጠየቀ ሰውዬው የያዘው መልእክት ጌራ ላይ የወለጋን የጣሊያንጦር ከሁዋላችን መድረሱን አስታውቆ ያ ከሁዋላ የመጣ ጦር ባለበት እንዲቆም እንጂ ወደ ፊት እንዳይገፋ ለማድረግ የጣሊያንን ባንዲራ የያዙ መላክተኞች መላክ አስፈላጊ ሆኖ በመገኘቱ ባንዲራውን የያዙት መላክተኞች በራስ ሰራዊት መሀከል ለማለፍ እንዲፈቀድላቸው ሹማምንቱ መጠየቃቸውን የሚያመለክት ነበር ራስም በጉዳዩ ከመኩዋንንቱ ጋር አሳብ ከተለዋወጡ በሁዋላ መፍቀዳቸውን አስታውቀው አንድ የጣሊያንን ባንዲራ የያዘ ሰው በጥቂት ሰዎች ታጅቦ «ደረሰ» ወደ ተባለው ጦር ለመሄድ በሰራዊታችን መሀከል ሲያልፍ አዬን እውነት አንደ ተባለው አዲስ ጦር ከሁዋላችን ደርሶ እንደሆነ ወይም የተከብንበት ዙሪያ መስመር የተዘጋና መውጫ የሌለን አስመስሎ አሳይቶ ራስ አጃቸውን ለመስጠት የሚጠይቁዋቸው ውለታዎች እንዳይበዙና አስቸጋሪዎች እንዳሆኑ ተፅእኖ ለማድረግ የተፈጠረ ዘዴ እንደሆነ መቸም እኛ «መጣ» የተባለውን ጦር ስላላዬን አናውቅ። የሆነ ሆኖ ራስ እጃቸውን ለመስጠት ያቀረቡዋቸው ውለታዎች ለጣሊያን ሹማምንት ተላልፈው ሹማምንቱ በበኩላቸው በውለታዎቹ ውስጥ ከተጠየቁት ጥያቄዎች ላንዳንዶቹ መልስ መስጠት የሚችሉ ከነሱ በላይ ባለስልጣኖች እንጂ እነሱ ባለ መሆናቸው ቦንጋ ለዋናው አዛዥ ምናልባትም ላዲስ አበባ በቴሌግራም አስተላልፈው መልስ እንዳገኙ የሚያስታውቁ መሆናቸውን ገለፁፅ ከዚያ ሁላችንም በያለንበት ሆነን ስንጠብቅ ውለን ከቀትር በሁዋላ አስር ወይም አስራ አንድ ሰአት ግድም ሹማምንቱ ወደ ራስ መጥተው ጥያቄዎቻቸው ሁሉ ባዲስ አበባ በኩል ለሙሶሊኒ ተላልፈው ሙሶሊኒ መቀበላቸውን ሲያስታውቁዋቸው ራስም ያቀረቡዋቸውን ውለታዎች መሆናቸውን መንግስት የተቀበለ ከሆነ እጃቸውን ለመስጠት የወሰኑኩ መሆናቸውን አስታውቀው ሁሉም በዚያ አለቀ የጦርነቱ የመንከራተቱ የነፃነቱ ባገራችን ጫካ ውስጥ በተስፋ የመቆየቱ ነገር እንኩዋ ለኛ ያነለት በዚያ አለቀ ነገር ግን በተስፋ የመቆየቱ ነገር እንኩዋ ለኛ ያነለት በዚያ አለቀ ነገር ግን ቀነ መሽቶ ስለ ነበረ ከነመሳሪያችን በነበርንበት አድረን የመሳሪያ ርክክብ የተደረገና ወደ ቦንጋ የተጉዋዝን በማግስቱ ነበር ታዲያ አዚያ ከመንገዱ ቀኝና ግራ ባለው ጫካ ተሰግስገን ስናድር «ጫካውን በሙሉ የጣሊያን ጦር ይዞታል» ተብሎ ተነግሮን የነበረ ቢሆንም የጣሊያንን ጦር እዚያ መኖር የሚያሳይ አንዳች ምልክት አላዬንም ሁለተኛ ከጣሊያን ሰራዊት አምልጠው ከራስ እምሩ ጋር የነበሩት ኤርትራውያን «ሙሶሊኒ ምህርት አድርገውላቸዋል ተብሎ አደሩ ከዚያም ከኢትዮጵያ ለመውጣት መቻላቸውን ሁዋላ ሰማሁ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ስለዚህ መጀመሪያ ድንገት ከጣሊያኖች ጋር ስንገናኝ ቀኛዝማች መጊድ «ከመንገዱ ግራና ቀኝ ያለው ጫካ በሙሉ በጣሊያን ጦር ስለተያዘ ተከበዋል» ብለው ለራስ የነገሩዋቸውን እነዚህ የተመለከቱት ሁለት ነገሮች ያስተባብሉዋቸዋል ምአራፍ ሃያ ቦንጋ ክቡር ራስ እምሩ አብረዋቸው ከነበሩት መኩዋንንት ጋር ጎጀብ ወንዝ ላይ መክረው ያካባቢውን ህዝብ ድጋፍ ካለማግኘትም ሌላ የስንቅና የትጥቅ እጥረት በሰራዊቱ ላይ ብርቱ የመንፈስና የአካል ድካም ያስከተለ መሆኑን በመገንዘብ አጃቸውን ለመስጠት መወሰናቸውን ባለፈው ምእራፍ አመልክቻለሁ ያን ውሳኔ ለማድረግ የተጠየቁትን ውለታዎች ጣሊያኖች መቀበላቸውን እስኪያስታውቁ ቀኑ ስለመሸ ሌሊቱን እዚያው ማደራቸውን በዚያ ምእራፍ ተነግሮዋል በማግስቱ ወንዙን እየተሻገርን መሳሪያችንን ለጣሊያኖች ካስረከብን በሁዋላ አርበኝነታችን ቀርቶ ምርኮኞች ስለሆን ብዙ ምርኮኞች ወደ ተሰበሰቡበት ወደ ቦንጋ ተወስደን ቦንጋ ስንደርስ የማረኩን ሹማምንት ለበላያቸው በዚያ ክፍል የጣሊያን ጦር ሰራዊት ዋና አዛዥ ለነበሩት ለኮሎኔል ሁዋላ ጀነራል ማልታ አስረከቡን ኮሎኔል ማልታ ባችር ጊዜ ከጥቅምት እስከ ታህሳስ ምእራብ ኢትዮጵያ የያዙበትን ፍጥነትና የጦርነትም የፖለቲካም ስልታቸውን ወይም እቅዳቸውን ተከታትሎ የተመለከተ ሁሉ ጠላት እንኩዋ ቢሆን እንዲያደንቃቸው ይገደዳል። እዚያ ለነበረው የጣሊያን ስራዊት ምግብ ሆነ ሌላ ለአለት ኑሮ አስፈላጊ የሆነ ነገር ሁሉ በአይሮፕላን ነበር የሚደርስ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ገብያ በማይውልባቸው ቀኖች አይሮፕላኖች ይመጡና ዝቅ ብለው ሊያወርዱ የፈለጉትን ሁሉ እገብያው ሜዳ ላይ በዣንጥላ ፓራሹት አውርደው ይሄዳሉ ስለዚህ የመኪና መንገድ እስኪከፈት ድረስ የምግብና የሌላ ለአለት ኑር አስፈላጊ የሆነ ነገር ሁሉ እጥረት ስለ ነበረ ከቅጥር ውጪ የነበረውን ምርኮኞች ከማራኪዎቻችን አንዳች የምናገኘው ነገር አልነበረም ነገር ግን አስራ አምስት ቀናት ይሁን ሶስት ሳምንት ያክል ቦንጋ በቆየንበት ጊዜ ባለ መጋዘን መኪና ቀድሞ ጫካውን ሲጠርግ ቡልደዘር ተከትሎ መሬቱን እያስተካከለ ጊዜያዊ መንገድ ተከፈተና ስንቅም ሌላ ለሰራዊቱ የሚያስፈልግ ነገርም የጫኑ ካሚዮኖች ቦንጋ መግባት ጀመሩፎ ብቻ ምግብ የጫኑ ካሚዮኖች መግባት እንደ ጀመሩ ቦንጋን ስለ ለቀቅን የምግቡ መድረስ የኛን ሁኔታ ምንም አልለወጠም ቦንጋን የለቀቅን ከፈረንጆች አዲስ አመት በሁዋላ ነበርነኹ ላመት በአሉ መድፍ ሲተኮስ በትረ ፅድቅና እኔ እነ ክቡር ራስ ደስታ ዳምጠው መጥተው በኮሎኔል ማልታ ላይ አደጋ የጣሉ መስሎን ደስታችን ቅጥ መጠኑን ያጣ ሆኖ ነበር ያን ጊዜ ራስ ደስታ ዳምጠው ደጃዝማች ገብረ ማርያምና ደጃዝማች በየነ መርእድ ከነየሰራዊታቸው እጃቸውን ሳይሰጡ በሲዳሞ በባሌና በገምጎፋ በየግዛታቸው እንዳሉ ነበሩ ታዲያ መነሻው ያልታወቀ ወሬ «ራስ ደስታ ደጃዝማች ገብረ ማርያምና ደጃዝማች በየነ በአዲስ አበባ ላይ ሊዘምቱ ተነስተዋል ጅማን ሊይዙ ተቃርበዋል ወደ ከፋ መጥተው ኮሎኔል ማልታን ሊዋጉዋቸው ነው» እየተባለ ይናፈስ ስለ ነበረ «ምኞት ባለበት አሰቱም ይመስላል እውነት» እንደሚባለው እንመኘው የነበረ ነገር ሆነና ከሶስቱ ጠቅላይ አገረ ገዥዎች አንዱ ወይም ሶስቱ ባንድነት በኮሎኔል ማልታ ላይ አደጋ የጣሉ መሰለን ነገር ትንሽ ቆይተን ተኩሱ ለበአሉ ክብር መሆኑን ስንሰማ ደስ ያለንን ያክል የሀዘን ስሜት እንደ ገና ድል የመሆን ስሜት ተሰማን ያነለት ለበአሉ ክብር ኮሎኔል ማልታ ለጣሊያኖች ብቻ ሳይሆን ከቅጥር ውስጥ ለሰፈሩት ኢትዮጵያውን ምርኮኞች ጭምር ግሩም የሆነ ግብዣ ማድረጋቸውን ሁዋላ ሰማን በአሉ እንዳለፈ ማራኪዎቻአችን ወዴት እንደሚወስዱን ሳናውቅ ክቡር ራስ እምሩና አብረናቸው የነበርን ምርኮኞች የጅማን መንገድ ይዘን ጉዞ ጀመርን ክቡር ደጃዝማች ታዬ ጉልላቴም አብረውን ነበሩ የጎጀብን ወንዝ በተማረክን ጊዜ በተሻገርንበት ሳይሆን በሺቪ ግንባር ተሻግረን እሜዳው ላይ አርፋ የቆየችን አይሮፕላን ክቡር ራስ እምሩንና ደጃዝማች ታዬን ይዛ ሄደች ያን ጊዜ ራስና ደጃዝማች ወዴት እንደ ተወሰዱ ከጣሊያኖች በቀር ያወቀ ሰው አልነበረም ሁዋላ ግን አዲስ አበባ አይሮፕላን ማረፊኢያ ወርደው አጭር ጊዜ ቆይተው ከዚያ ከተማ እንኩዋ ሳይገቡ በቀጥታ ወደ ጣሊያን አገር መወሰዳቸውን ሰማን የቀረውነው ምርኮኞች ጉዞዋችንን ቀጥለን በስንተኛ ቀን እንደሆነ ረስቸዋለሁ ጅማ አይሮፕላን ማረፊያው አጠገብ ሰፈርን ከዚያ በማግስቱ ይመስለኛል ከምሁራኑና ከከመኩዋንንቱ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ መሀከል ጥቂት በአይሮፕላን ወደ አዲስ አበባ ተወሰዱ ከተከታዩ ቀን ከቀትር በሁዋላ ግድም በአይሮፕላን ወደ አዲስ አበባ ከተወሰዱት ምርኮኞች መሀከል አንዱ እኔ ነበርሁ ምአራፍ ሃያ አገድ አዲስ አበባ አዲስ አበባ አንደ ደረስን ካይሮፕላን ማረፊያ በቀጥታ የ «ፖለቲካ ፅህፈት ቤት» ወደ ተባለው ቦታ ተወሰድን ያ ቦታ ድሮ «ገነተ ልዑል ቤተ መንግሥት» ይባል የነበረው አሁን «አዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ» የሚባለው ነው እዚያ ሲኞች ማርቻኖ የተባሉ አማርኛ ግሩም አድርገው የሚያውቁ ጣሊያን የስማችንን ዝርዝር ከጅማ እስከ አዲስ አበባ ካደረስን ሰው ተቀብለው ሁላችንንም በተራ በየስም ከናባታችን እየጠሩ እድሜያችንን የተወለድንበትን አገርና እንዲያ እንዲያ ያለውን ለመታወቂያነት የሚያገለግል ነገር ሁሉ እየጠየቁ ይመዘግቡ ነበር የኔ ተራ ደርሶ ሲጠሩኝ «አቤት» ብየ ከምርኮኞች ጉዋደኞቼ ተለይቼ እሳቸው ተቀምጠው በሚመዘግቡበት እስክደርስ ዝም ብለው በመገረም አይን ይመሰከቱ ነበር በድሜ ልጅ ከመሆኔም ሌላ የለበስሁት የካኪ ቁምጣ ኮትና ሱሪ ስለ ነበረ ይብሱን ልጅ ያስመስለኝ ነበር «ሀዲስ አለማየሁ ማለት አንተ ነህ። ናፖሊ እንደ ወረድን «የጣሊያን ምስራቅ አፍሪቃ ጉዳይ ፅህፈት ቤት» የሚባለው መስሪያ ቤት ሰራተኞች መጥተው ስለኛ ከተፃፈው መሸኛ ሰነድ ጋር በመርከብ ካመጡት ሹማምንት ተረከቡን ከዚያ ወደ መስሪያ ቤታቸው ወስደው ካለቃቸው ጋር አገናኙን ከዚያም ወደ መስሪያ ቤታቸው ካለቃቸው ጋር አገናኙን በናፖሊ የጣሊያን ምስራቅ አፍሪካ ፅህፈት ቤት ዋና ሹም ሻለቃ ወይም ኮሎኔል መሆናቸውን አስታውሳለሁ እኒያ መኮንን ስንገባ ተነስተው የጅ ሰላምታ ሰጥተው ከጠረጴዛቸው ባሻገር በፊት ለፊታቸው ካስቀመጡት በሁዋላ ቡና አዝዘው አሳቸው ጭምር ስንጠጣ ጣሊያንኛ ወይም ሌላ ያውሮፓውያን ቁዋንቁዋ እናውቅ እንደ ሆነ ጠየቁን እንግሊዝኛና ፈረንሳይኛም በመጠኑ እንደምናውቅ ልጅ ይልማ ሲነገራቸው እሳቸው ካገራቸው ቁዋንቁዋ ሌላ እንግሊዝኛ ፈረንሣይኛና የስፓኝ ቁዋንቁዋ የሚያውቁ መሆናቸውን ነግረውን በንግሊዝኛ እንነጋገር ጀመር እውነትም መኮንኑ የተማሩ ሰው ከመሆናቸው ሌላ እንደ ነገሩን ወደኛው አለም ወደ አፍሪቃ መጥተው ባያውቁም በአውሮፓ ውስጥ አንዳንድ አገሮችን ተዘዋውረው የጎበኙ ስለ ነበሩ ሰፋ ያለ አስተያየት የነበራቸውና ጭዋ ነበሩ አብረናቸው የቆየንበት ጊዜ ዘለግ ያለ ቢሆንም በዚያ ጊዜ ስለ ኢጣሊያና ስለ ኢትዮጵያ ጦርነት አንድ ቃል አልተናገሩም ስንነጋገር የቆየን ስለ ጉዞዋችን ኢትዮጵያ ውስጥ ስለ ተወለድንበት አገር ትምርታችንን ወዴት እንደ ተማርን ምን ስራ እንደ ነበርንና እነሱን ስለመሳሰለው ያለፈ ኑሮዋችን እየጠየቁን ስንመልስ አንዲሁም በዚያ ሳቢያ በሚነሱ አንዳንድ ጉዳዮች ላይ አስባ ስንለዋወጥ ነበር ታዲያ ምንም እንኩዋ እአፅህፈት ቤታቸው በቆየንበት ጊዜ ልጅ ይልማና እኔ የተናገርነው ለጠየቁን በመመለስና ባንዳንድ ጉዳዮች ላይ አጫጭር አስተያየት በመስጠት የተወሰነ ቢሆንም ስለ ኢትዮጵያውያን መንግስታቸው ሲሰብከው የኖረው ፕሮፓጋንዳ እኛን ከሰውነት ደረጃ ዝቅ አድርጎ የሚያሳይ ስለ ነበር እኒያው ለጥያቄዎቻቸው የመለስናቸውን ባንዳንድ ጉዳዮች ላይ የሰጠናቸው አጫጭር አስተያዬቶች እንኩዋ ያስገረሙዋቸው እንዲያውም ያስደነግጡዋቸው መሆናቸው ከፊታቸው ይታወቅ ነበር መኮነኑ እፅህፈት ቤታቸው ስንገባ ጀምረው በጭዋነት የተቀበሉትን ቢሆንም ባነጋገሩን መጠን ልባቸው እያከበረን የሄደ መሆኑ ከሁኔታቸው ሁሉ ይታይ ነበር ይኸውም ከገባን በሁዋላ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ሊያስከብረን የሚገባ ልዩና ትልቅ ነገር ስናደርግ አይተው ወይም ስንናገር ሰምተው ሳይሆን እዚህ ላይ እንዳልሁት እኛን ዝቅ አድርጎ ለማሳየት ሲሰብክ ሲሰሙት ከኖሩት ልዩ ሆነን ስላገኙን ይመስለኛል ለምሳሌ ከተገረሙባቸ ትናንሽ ነገሮች አንዱ ትግራይ ውስጥ አንቲጮ የሚባለውን ቦታ እሳቸውና ረዳቶቻቸውን በርካታ መልክአምድር ላይ ፈልገው አጥተውት ኖሮ አኔ በዘመትሁበት በሽሬ ግንባር የነበረ በመሆኑ አውቀው ስለነበረና ስላሳየሁዋቸው ነበር። ብዙ ህዝብ ያለበትና የመንግስት መስሪያ ቤቶችም በገብያው ያሉበት ግን በጠቅላላው የደሴቱን መጠሪያ ስም የያዘው «ፓንዛ» ነው እዚያ ፓንዛ የመንግስቱ ተቃዋሚዎች የሆኑ ብዙ ግዞተኞች ኮንፊናቲ ይኖሩ ነበር ያን ጊዜ እንደደማነው በኒያ ግዞተኞች መሀከል በጣሊያን አገር ስመ ጥር የሆኑ ፈላስፋዎች ፕሮፌሰሮች ጋዜጠኞችና ባለ ልዩ ልዩ ሙያ የፖለቲካ ሰዎች ነበሩባቸው ልጅ ይልማና እኔ ከመርከብ ፓንዛ እንደ ወረድን ወደ አስተዳደሩ መስሪያ ቤት ሄደን ከተመዘገብንና ካገረ ገዝ ኮሚሳሪዮ ከተገናኘን በሁዋላ ራስ አምሩና ደጃዝማች ታዬ ወደ ነበሩበት ወደ ፎርና ተወሰድን ፎርና ራስ እምሩና ደጃዝማች ታዬ የነበሩት እኛም ከደረስን የገባንበት ያንድ ሴት ቤት ነበር ሴትዮዋ ባለቤታቸው ሞተው ከሽማግሌ አባታቸውና ከሁለት ወጣት ወንዶች ልጆቻቸው ጋር ይኖሩ ነበር ታዲያ እርስ በርሳቸው ከነቤተሰባቸው ከሚኖሩበት ሌላ ሁለት ትፍር ቤቶች ስለ ነበሩዋቸው እኒያን ትርፍ ቤቶች ለኛ መኖሪያ ለመንግስት አከራይተው በዚያ ላይ ምግባችንንና የፅዳትም ሌላም የሚያስፈልገንን አገልግሎት አሳቸው ችለው በየወሩ ሂሳባቸውን ከመንግስት ይቀበላሉ ስለዚህ ፎርና አምት ወር ወይም ከዚያ ትንሽ በለጥ ያለ ጊዜ ስንቆይ በገንዘብ መልክ እየራሳችን ከነበረን ትናንሽ ጥሪት በቀር የምናገኘው ነገር አልነበረም እንጂ በምግብና በሚያስፈልገን አገልግሎት በኩል አንዳች ችግር አልነበረብንም አገረ ገ «ኮሚሳሪዮ ሳልቫቶሪ» አውነት መሆኑን አናውቅም አንጂ ፋሽስት አለመሆናቸው ይወራላቸው ነበር የሆነ ሆኖ ለኛ በጣም ደግ ነበሩ በተለይ ለክቡር ራስ አምሩ እጅግ ከፍ ያለ አክብሮትና አድንቆት ነበራቸው ፈረንሳይኛ ያውቁ ስለ ነበረ ተገናኝተው በሚነጋገሩበት ጊዜ ሁሉ «ኤክሰላንስ» ክቡርነትዎ ከማለት በቀር አንድ ቀን «ራስ እምሩ» ብለው በስማቸው ሲጠሩዋቸው ሰምቼ አላውቅም ለልጅ ይልማም ለንደን ዩኒቬርሲቲ የኢኮኖሚክ ሳይንስ ምሩቅ መሆኑን ስላወቁ አክብሮትም የተለዬ ፍቅርም ነበራቸው ብዙ ጊዜ «የሱን ያክል ትምርት ያለው እዚህ በመሀከላችን አንድ የለም። በጠቅላላው ኮሚሳሪዮ ሳልቫቶሬ ለኛ ምን ያክል ደግ እንደ ነበሩና ከፍ ያለ አክብሮት አንደነበራቸው ምስክር ሆኖ ሊጠቀስ የሚችለው እሳቸው አገረ ገዢ ሆነው ፖንዛ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ በቆዩበት ጊዜ ሁሉ እኛን ስለሚመለከት ጉዳይ ትእዛዝም ይሁን ሌላ ሊነጋግሩን ሲፈልጉ ራሳቸው እኛ ወዳለንበት መጥተው አነጋግርውን ከመፄድ በቀር አንድ ቀን እንኩዋ ወደ ፅህፈት ቤታቸው ጠርተው የማያውቁ መሆናቸው ነው ታዲያ እሳቸው ስለኛ የነበራቸውን አስተያየት በመመልከት የመስሪያ ቤቱ ሹማምንትና ሰራተኞችም የፀጥታ ክፍል ሰራተኞችና ካራቢኔሪዎችም ፖሊሶችም የደሴቱ ህዝብ ሳይቀር በደህና ይመለከቱን ስለ ነበረ በጠቅላላው በሀገራችን በኢትዮጵያና በህዝብዋ ለዘለቄታው በደረሰው መከራ ከማዘን በቀር በእለት ኑሮዋችን የሚያሳዝነን ነገር አልነበረም ራስና ደጃዝማች ይኖሩበት የነበረው ቤት ባለ ሁለት ክፍሎች ሆኖ አንዱ ክፍል ሁላችንም ባንድ ላይ ተቀምጠን የምንጫወትበትና ወዲያውም መብል ቤታችን ሲሆን ሁለተኛው ክፍል የሁለቱ የራስና የደጃዝማች ምኝታ ቤት ነበር ሁለተኛው ቤትም እንዲሁ ባለ ሁለት ክፍሎች ሆኖ አንዱ ክፍል ልጅ ይልማና እኔ የምንተኛበት ሁለተኛው የሚጠብቁን ፖሊሶች በራቢኔሪዎች የሚኖሩበት ነበር አንድ ማታ ራስ በልተን ሁላችንም ወደዬምኝታ ቤታችን ከሄድን በሁዋላ በራችን ስለተመታ ብንከፍት ያገረ ገዢው ሾፌር አዚያ ቆሞ አንዳችነን ኮሚሳሪዮ ሊያነጋግሩን እንደሚፈልጉ ነገረን እሳቸውም ከኦቶመቢላቸው ወጥተው እዝያው ባጠገቡ ቆመው ነበር ልጅ ይልማና እኔ ገና በቀን ልብሳችን እንድላእን ስናወራ ስለ ነበረ በራችን የተመታ ሁለታችንም ቶሎ ወደ ኮሚሳሪዮው ሄደን ሰላምታ ስንሰጣቸው በምኝታ ጊዜ መጥተው በማስቸገራቸው ማዘዛቸውን ገልፀው ከመንግስቱ መሪ ከሲኞር ሙሶሊኒ የተላኩ ትልቅ ሰው ክቡር ራስ እምሩን ለማነጋገር እንደሚፈልጉ ነገሩን ከሙሶሊኒ የተላኩት ሰው ከኦቶመቢሉ ውስጥ እንደ ተቀመጡ ነበሩ። ዶክቶር ሚቸሊ ሮማ ፅህፈት ቤቱ ተቀምጦ ካነጋገርን ፍፁም የተለዬ ሆን ታዬን ኮሚሳሪዮው በዬስማችን ሲያስተዋውቁን ከዚያ በፊት አይቶን እንደማያውቅ ሁሉ በፈገግታ የጅ ሰላምታ ሰጥቶ ያገሩ አዬርና የኑሮው ሁኔታ ተስማምቶን እንደ ሆነ ትንሽ እንደ ጠያዬቀን ራስ ለብሰው ወደ መብል ቤት ሲመለሱ በመስኮት ስላዬን መጀመሪያ ልጅ ይልማ ሄዶ አነጋገሮዋቸው ተመለሰና ሁላችንም እንድንገባ ምልክት አሳዬን ከመብል ቤቱ ውስጥ ራስ ከተቀመጡበት ሌላ አንድ ወንበር ብቻ ነበር በጠቅላላው የነበሩን ወንበሮችም በቁጥራችን ልክ አራት ስለ ነበሩ ባንድ ተቀምጠን በምጫወትበትና በምንበላበት ጊዜ ወደ መብል ቤት እንወስዳቸዋለን በምንተኛበት ጊዜ ለልብሳችን ማስቀመጫ እንዲሆኑ ወደዬምኝታ ቤታችን እንወስዳቸዋለን ስለዚህ ያንለት ማታ የልጅ ይልማና የኔ ወንበሮች እምኝታ ቤታችን ስለ ነበሩ እመብል ቤት የነበሩ የራስና የደጃዝማች ወንበሮች ብቻ ነበሩ ክቡር ራስ ተነስተው ለኮሚሳሪዮው የጅ ሰማታ ከሰጡና ከዚያም ኮሚሳሪዮው ከቅኝ ግዛቶች ዋና ዲሪክተር ጋር ካስተዋወቁዋቸው በሁዋላ ተቀምጠው ኮሚሳሪዮውን እንዲቀመጡ ጋበዙዋቸው ኮሚሳሪዮው በበኩላቸው እዚያ የነበረው ባዶ ወንበር አንድ ብቻ መሆኑን ሲያዩ የቅኝ ግዛቶችን ዋና ዲሪክተር እንዲቀመጡ ጋብዙዋቸው ዋናው ዲሪክተር ግን ኮሚሳሪውን አቁሞ እሱ መቀመጥ አለመፈለጉን ራሱን በመነቅነቅ ገልፀ እኔ ሶስተኛ ወንበር ባለመኖሩ የተፈጠረውን ችግር የተገነዘብሁት የሁለቱን የኮሚሳሪዮውንና የዋናውን ዲሪክተር መገባበዝ ከተመለከትሁ በሁዋላ ነበር ያን ጊዜ እንደ መደንገጥ አልሁና እኛ ምኝታ ቤት ወንበር ለማምጣት ልወጣ ስል ራስ ተመልክተው ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ «ሀዲስ ወንበር ለማምጣት እንደሆነ የምትሄድ አያስፈልግም» ስላሉኝ መለስ አልሁ ከዚያ እንዲያ ራስ ተቀምጠው ሁለቱ ሹማምንት ቆመው በዝምታ ትንሽ ተፋጥጠው ከቆዩ በሁዋላ «ነገ በጣም ጥዋት ወደ ሮማ የምመልስበት ብርቱ ጉዳይ ስላስገደደኝም ምንም እንኩዋ የያዝሁዋቸው መልእክቶች ደስ እንደሚያሰኙዎ ባምን አጉል ጊዜ መጥቼ ከምኝታዎ እንዲቀሰቀሱ በማድረጌ አዝናለሁ የመንግስታችን መሪ ክቡር ቤንቶ ሙሶሊኒ ሁለት መልክቶች እንነግርዎ ልከውኝ ነው የመጣሁ። ወዲያው አንድ ወር ባልሞላ ጊዜ ውስጥ ፓንዛ ከባህሩ ዳር ማለፊያ ቤት በደህና ዋጋ ስለተገኘልን ተከራይተን ምግብ የማሰናዳቱንና የፅዳቱን ስራ የምትሰራ አንድ ሰራተኛ ቀጥረን ወደዚያ ተዛወርን ፓንዛ ክቡር ደጃዝማች ታዬ አንድ አመት ያክል የቀረነው ሶስታችን ሁለት ዓመት ካስር ወር ስንቆይ ኮሚሳሪዮ ሳልቫቶሬ አገረ ገዢ አስከነበሩበት ጊዜ ድረስ አንዳች የምናማርረው ነገር አልገጠመንም ኑሮዋችን በግዞተኞች ኑሮ አይን ሲታይ በውነቱ ደናህ ነበር ልጅ ይልማና እኔ ወደ ግለኞች ቤት አንገባም እንጂ ቀን ከሆነ በደሴቱ ውስጥ በፈለግነው ጊዜ ወጥተን የፍለግነው ያክል ሽር ሽር ለማድረግ አንችል ነበር ራስንና ደጃዝማችን ብቻ ሲወጡ አንድ «የካራብኔሪ» የፖሊስ ሹምና ሁለት ተራ ካራቢፄሪዎች ይከተሉዋቸው ነበር ልጅ ይልማንና እኔን ግን ከነሱ ጋር መውጣት ስንፈልግ ካልሆነ ካራቢኔሪዎችም አይከተሉን ፓንዛ ካይነተኞች መዋኛዎች አንዱ ከኛ ቤት አጠገብ ያለው ስለሆነ በበጋ አዚያ ሁላችንም ከውጭ ከሚመጣውና ከደሴቱ ህዝብ ጋር ስንዋኝ አንውል ነበር የፈለግናቸውን መፃሀፍት ከውጭ አገር አዝዘን አስገብተን ማንበብም እንችል ነበር ራዲዮ ገዝተን እቤታችን ውስጥ የአለም ወሬ ያለተቆጣጣሪ መስማት እንችል ነበር በጠቅላላው አስራታታችን «አዚያ ከነበሩት የጣሊያን ግዞተኞች የቀለለ ነበር« ለማለት ይችላል ክቡር ደጃዝማች ታዬ አንድ አመት ያክል ፓንዛ ከኛ ጋር ከቆዩ በሁዋላ «ምህረት ተደርጎልዎታል» ተብለው ወደ ሀገራቸው ከመመለሳቸው በፊት አዚያው በኢጣሊኢያ ውስጥ «አቨሊኖ» ወደ ሚባል አገር ሄፄዱ። » ይባላል እንደዚያ ሁሉ ሁለተኛው የአለም ጦርነት ተነስቶ ኢጣሊያ በ እጦርነቱ ውስጥ መግባትዋ ሲታወጅ ምንም እንኩዋ ያ ጦርነት የብዙ ህዝብ ህይወትና ንብረት የሚያጠፋ መሆኑን እንጂ ውጤቱ ምን እንደሚሆን ባናውቅ እኛ ነፃነታችነን ተገፈን ዙሪያው ጨለማ ሆናብን እንኖር የነበርን ኢትዮጵያውያን እስረኞች «ምናልባት ኢጣሊያና የጦር ጉዋደኞችዋ ድል ሆነው ነፃነታችነን የምናገኝበት ጊዜ ይደርስ ይሆናል» ብለን ተስፋ የነባነት ፍላጎታችነን ለመቀስቀስና ጊዜያዊ ደስታን ለመስጠት ያክል እንጂ ከዚያ የማያልፍ አልነበረም ይሁን ለማለትም ምልክንያቶች ነበሩ አንደኛ ያ ጊዜ ጀርመን በአውሮፓ ጃፓን በሩቅ ምስራቅ ብርቱ ተቃውሞ ሳይገጥማችወ ድል በድል እያከታተሉ የተቀዳጁበት ጊዜ ነበር ሁለተኛ በአውሮፓ አዶልፍ ሂትለርና ዮሴፍ ስታሊን መስኮብ ምስራቅ ፖላንድን የቦልቲክን አገሮችና ፊንላንድን ለመያዝ ጀርመን መሀል አውሮፓን ለመያዝ በሚወስዱት እርምጃ አንዱ ሌላውን እንዳያሰናክል የምስጦር ውል ከተዋዋሉ በሁዋላ ጀርመን ወዲያው ከስዊድን በቀር የሰሜንንና የመሀል አውሮፓን አገሮች የያዘበት ጊዜ ነበር እንዲሁም ጀርመን ለርዳታ አፈረንሳይ አገር ገብቶ ይዋጋ የነበርውን የእግሊዝ ሰራዊት ድል አድርጎ ወደ አገሩ አባርሮ ያስወጣበትና የእንግሊዝ ራስዋ ናታ ሳታገኝ በጀርመን ያዬር ሀይል በብርቱ ከመደብደብዋ የተነሳ የወደፊት ሁኔታዋ አጠራጣሪ የነበረበት ጊዜ ነበር ሙሶሊኒም «ሲያመነታ ቆይቶ በመጨረሻ ኢጣሊያ የጀርመንና የጃፓን የጦር ባለቃልኪዳን ሆና እንድትገባ የወሰነ እኒያ ሁለቱ አገሮች ጀርመን እና ጃፓን ድል አድራጊዎች እንደሚሆኑ ርግጠኛ ስለሆነ የምርኮው ተካፋይ መሆን እንዳይቀርበት ከምርኮው ድርሻውን ለማግኘት ብሎ ነው» ይባል ስለ ነበረ ባጠቃላይ በዚያ ጊዜ የነበረው ሁኔታ «የአክሲስ መንግስታት» ይባሉ የነበሩትን ደርመን ጃፓን ኢጣሊያ ድል የሚያደርጉ አስመስሎ የሚያሳይ ነበር ስለዚህ ለኛ የነዓነት ተስፋችን ሞቶ ተቀብሮ በፍፁም ጨለማ ውስጥ እንኖር ለነበርን ኢትዮጵያውያን እስረኞች የኢጣሊያ እጦርነቱ ውስጥ መግባት ብቻ ያልታሰበ አዲስ ምእራፍ ስለ ከፈተ ያ ሞቶ የነበረ ተስፋችን እንደ ገና ህይወት ያገኘ መስሎ ተሰምቶን ለጊዜው ደስ ቢለንም ከዚህ በላይ በተመለከቱት ምክንያቶች ደስታችን ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ የሞቀና የደመቀ አልነበረም ነገር ግን እያደር የጦርነቱን መልክ የለወጡ አዳዲስ ሁኔታዎች ስለ ደረሱ የኛም ተስፋ በዚያው መጠን ከቀድሞው እዩጠነከረ ይፄድ ጀመር በእንግሊዝ አገር ከጦርነቱ በፊትና በጦርነቱም ጊዜ ጀርመን የእንግሊዝ የጦር ሰራዊት ድል አድርጎ ከፈረንሳይ አገር ሲይስወጣ ጠቅላይ ሚኒስትር የነበሩት ኒቪል ቸምበርሊን ስልጣን ለቅቀው ሰርዊንስተር ቸርችል ጠቅላይ ሚኒስትር ሆኑነ ስለዚህ የቸርችል ጠቅላይ ሚኒስትር መሆንና ያሜሪካም የእንግሊዝ ተባባሪዎች የሆኑት መንግስታትም ኮመንዌልዝ እጦርነቱ ውስጥ መግባት የጦርነቱን መልክ ከለወጡት አይነተኛዎች ነበሩ እንዲሁም «ጀነራል ቻርልስ ደጎል» ተሰደው እንግሊዝ አገር ከነበሩት «ነፃ ፈረንሳይ» ይባል ለነበረው ክፍልና ለፈረንሳይ የቅኝ ግዛት ህዝብ በሳቸው መሪነት ለነበረው ክፍልና ለፈረንሳይ የቅኝ ግዛት ህዝብ በሳቸው መሪነት ለነፃነቱ ትግል ታጥቆ እንዲነሳ ያደረጉት ጥሪ በተለይ የፈረንሳይ ህዝብ ያገር ፍቅር ስሜት ቀስቅሶት ባጭር ጊዜ በቂ ሰራዊት በዙሪያቸው ለማስለፍ ችለው ነበር ስለዚህ ያ በጀነራል ደጎል ይመራ የነበረው የፈረንሳይ የጦር ሰራዊት በጠቅላላው ለነፃነቱ ጦርነት ጠቃሚ አስተዋፅኦ ያደረገ መሆነ በጊዜውም ከጦርነቱ በሁዋላም ይነገርለት ነበር «ሰር ዊንስተር ቸርችል» የጠቅላይ ሚኒስትርነቱን ስልጣን ሲይዙ ያደረጉት ንግግር ጦርነቱ ወደ መጨረሻው የደረሰ መስሎዋቸው ከምርኮውም ከክብሩም ለመካፈል ሲሉ ጦርነት ለገቡት ለሙሶሊኒና በጣሊያን አገር የፋስሽትን ስራት ይደግፉ ለነበሩት ሁሉ እጅግ አሳሳቢና አስጊ የነበረ መሆኑ በግልፅ ይታይ ነበር በንግግሩ ውስጥ ከሞላ ጎደል እንዲህ የሚል ነበረበት «ጦርነቱ ምንም ያክል ረዥም ጊዜ ቢወድስ ይህች አገራችን እንግሊዝም የምትያዝ ቢሆን እንኩዋ መንግስታችነን የእንግሊዝ ተባባሪዎች ከሆኑት አገሮች ኮመንዌልዝ ወደ አንዱ አዛውረን ትግላችነን እንቀጥላለን እንጂ የጦርነቱ ጊዜ ስለረዘመና አገራችን ስለ ተያዘች መጨረሻው አይሆንም ለምንም ያክል የረዥም ጊዜ ጦርነት የሚብቃ ህዝብና የሚበቃ ሀብት ስላለን የጦርነቱ መጨረሻ «የአክሲስ» መንግስታት ርመን ጃፓን ኢጣሊያ ድል ሆነው የጦር ሀይላችን ሲደመሰስ ብቻ ነው። » እየተባባልን ኢጣሊያ ድል ሆና እጅዋን መስጠትዋን በሰማ ጊዜ ነበር ምአራፍ ሃያ ስድስት ነፃነት ኢጣሊያ እንደ ጎርጎሪዮስ አቐቁጣጠር በመስከረም መጀመሪያ ላይ ድል መሆንዋን ተቀብላ እጅዋን ብትሰጥም በጣሊያን አገር ጦርነቱ አልቆመምነ ይቀጥል ነበር በዚያ ጊዜ ነፃ አውጪው ሰራዊት የያዘው ከደቡብ ኢጣሊያ ጥቂቱን ክፍል ብቻ ስለ ነበረና የሚበዛው የጣሊያን ክፍል ገና በጀርመን ሰራዊቱ እንደ ተያዘ ስለ ነበረ በዚያ የጀርመን ሰራዊት በያዘው ክፍል ብርቱ ጦርነት ይካሄድ ነበር ዋናው ከተማ ሮም እንኩዋ በነዓ አውጪው ሰራዊት የተያዘ ኢጣሊያ እጅዋን ከሰጠች በሁዋላ ዘጠኝ ወራት ያክል ቆይቶ በሰኔ ወር መጀመሪያ ነበር ከዚያ በሁዋላም ቢሆን በሰሜነኑ የኢጣሊያ ክፍል በነፃ አውጪው ሰራዊትና በጀርመን ሰራዊት መሀከል ብርቱ ጦርነት እንደ ተካሄደ ነበር አንዲያውም ነፃ አውጪው ሰራዊት በሰሜን ኢጣሊያ ብቻ ሳይሆን በጠቅላላው ምእራብ አውሮፓን ወርሮ ጀርመን የያዛቸውን አገሮች ለማስለቀቅ አይነተኛውን የማጥቃት ጦርነት የጀመረ በዚያው በሰኔ ፐፎፎጀቋበባ ልበገከር በዩበከበርክዚ ወር ነበር ያሜሪካ የንግሊዝና የተባባሪዎቻቸው ሰራዊት ከምእራብ የመስኮብ ሰራዊት ከምስራቅ ሀይላቸውን አስተባብረው ጀርመንን መውጋት የጀመሩም በዚያ ጌዜ ነበር መቸም የምአራቡ ክፍል ነፃ አውጪ ሰራዊት መሰናዶውን በንግሊዝ ሀገር ካጠናቀቀ በሁዋላ በስኔ መጀመሪያ ወራሪ ሰራዊቱን በፈረንሳይ አገር ለማወድ ያሰለፈው የመርከብና ያዬር ሀይል «ከዚያ በፊት በታሪክ ታይቶም ተሰምቶም አያውቅ» ይባላል ከታች የጠላትን መከላከያ እየደመሰሰ ወታደሩን በፈረንሳይ መሬት ያወረደው መረከብ ብዛት ከ በላይ ሲሆን እመሬት የወረደውን ወታደር ከጠላት አደጋ ለመጠበቅና ለመከላከል የፈረንሳይን ጠፈር እንደ ጉም የሸፈነው ያይሮፕላን ብዛት ከ በላይ እንደ ነበረ ይናገራልፎ ከዚያ በሁዋላ ጦርነቱ በየቦታው ሁሉ ነባ አውጪው ሰራዊት የማጥቃት ጀርመን የመከላከል ጦርነት የሚዋጉበት ሆነ ሁለተኛው የአለም ጦርነት እንዴት እንደ ተነሳና እንደ ተፈፀመ በያንዳንዱ የጦርነት ቦታ ተፋላሚ ሀይሎች ምን ምን ያክል ሰራዊት አሰልፈው በምን አይነት መሳሪያ እንደ ተዋጉና በየቦታውስ ማን አሸናፊ ማን ተሸናፊ አንደ ሆነ በመጨረሻም ጦርነቱን ያነሱት ዲክቴተሮች ፍፃሜያቸው ምን እንደ ሆነ ይህን ሁሉ ለመረዳት የሁለተኛውን አለም ጦርነት ዝርዝር ታሪክ ማንበብ ያስፈልጋል።

• N.B. This Summary is Very Experimental!! based on the following scripts from:
  • https://github.com/millzon/textSummarizer-am
  • https://github.com/icoxfog417/awesome-text-summarization#motivation