Detecting...
Please whitelist dirzon to continue.
አእስክሁን የምናውቀው የታሪክ ጽሑ አነስተኛ ነው ። የየዘመኑን ታሪክ እግር በአግር እየተከተለ አዘጋጅቶ ያከታተለው ካለመኖሩ የተነሣ ሙሉ የኢትዮጵያን ታሪክ ለማግኘት በንባብ ሁሉንም መዝለቅ ብንችል የምናገኘው ታሪ ከዊ ንግግር መጠኑ በጣም ያነሠ ነው ። የግዕዝ ጽሕፈት ጋር የማይዛመድ ነው። ባዚን ከክርስቶስ ልደት ወዲህ ያለውን የአራቱ ወንጌላው ያንና የግብረ ሐዋርያት የጳውሎስ የጴጥሮስ የያዕቆብ የይሁዳ መልእክት የዮሐንስ መልእክትና ራፅይ ሐዲስ ኪዳን ተባለና እንደ አገራችን ሊቃ ውንት አቄጣጠር ቀጥር ዥ የሚደርሰው ይህ ብሉይና ሐዲስ ተበብሮ የፅጠው ትምህርት ወደ ሬፊት የሰጦ ልጅ አዲስ ሃይማኖት አዲስ መን ፈስ አዲስ አስተዳደርና በጎ ተግባር አዲስም ግብረ ገብነትና ዕውቀት እንዲያገኝ ሊያደርገው ነው ። የጌታችን ዕርገት ባገራችን ስዓሊ አንደሚደርስባቸ አክሊልበሌላው በሥቃይ የሚያፐ ለሁ ብሎ ጅ ከዚሁ አያይዝ ኦንደተረዱት አብርሃ ራሴነቱ ባይክከድ አን ኑን የውጭ አገር መርማሪዎች እየተመለከቱ የሚያደንቁት የመድኃኔ ዓለም ቤት ክርስቲያን ሥራ በማናቸውም ዓይነት መብለጡንና ስለቀሩት ሕን ፃዎች ስለመጠናቸው ስለስዕላቸው የሚሰጠው ሐተታ እንደዚያው እነሙሴ ራፍሬይ እነሙሴ ስምዖን ግን ላሊበላ የተቀበረው በቤተ ጐልጎታ ነው ያሉት የሚታመን ነው ። ለዚህ ጉዳይ ዋና ምስክር ሊሆን የሚችለው የራሱ ገድል ነበር ። የሞተበትን ቀን መሠረት በማድረግ በስንክሣር መጽሕፋችን በሰኔ ቀን ስለላሊበላ የሚነበው ቀጥሎ ያለው ነው ። ላሳሊክበ እሥራኤል ወይትቋ ርስ ወደነአዥቶ ምስሌኪ ኢትፍርሕ ሕኖከማሁ ሕወ አርሷም ይኸን ስትሰማ ስብሐት ለአብ ለዘአጽ ገዮ ስብሐት ለወልድ በደመ ገፀበሁ ዘሠቀዮ ወስብሐት ዘመንፈስ ቅዱስ ዘአፍረዮ» ብላ አመሰገነች ይልና ገድሉንም የጻፈው ሰው በራሱ ስም ነአኩቶ ለአብ ይኩኖ አምላክ መንግሥትን ከተረከበ እነዚህ ሶስቱ በበታች የላስታን ግዛት ካልሆነ በቀር መላ ኢትዮጵያን በቀጥታ ገኩ ለማለት አስቸጋሪ ነው። ክንግሥተ ዳጳበ እስከ በዚን ያሉት» ከፒያንኪ ኛ በፊት የነበሩት ነገሥታት» የኢትዮጵያውያን ገዥነት በግብፅ ላይ ፒያንኪ ሜሪአሙን በተፍነክታ ላይ ያገኘው ድል አድ ራጊነት የሻባካ ሰባቆን ዘመነ መንግሥት ። የዐረቦቹ ባለሥልጣኖችና የነገሥታቱ የነላሊበላ ስው ን ። የጽቋ ር የየንፐየ ፀቴ ዘሀ ሀ ሀ ዘድወ ዓምድ ቋ ግድፈት ምዕራፍ ምዕራፍ ሶባናባ የደቡብን አገር ።
ስለዚህ ከክርስቶስ ልደት በሬፊት በየሺና በፅሺ ዓመት መከከል ሁሉ ግብፆች በሐውልታቸውና በብራና ፓፒ ሩስ ጽሑፋቸው ሂዬሮግሊፍ ላይ እንደተውት በሰፊው ኢትዮጵያን ብዙ ጊዜ የኩሽ አገር አንዳንድ ጊዜ የደቡብ ምድር ወይም የነ ሔስ የነሕሴ አገር አንዳንድ ጊዜ የፔንት አገር እያሉ ይጠሩት ነበር ። ሌሎችም በዚሀገጽ ስማቸውን ዘርዝሬ የማል ጨርሰው ለማጣራት እንደ ደከሙ ወደፊትም ሐ» ያሉት ጨርሰው ማጣራትእስኪ ችሉ ድረስ የዛሬ ዘመን ጸሕፊዎች በብዙ ምርመራ እያጣሩና እየለዩ አጸፉ በት እዛሬው ዘመን ድረስ የጥንት ጸሐፊዎች ነቢያት ነገሥታት ነገሩን አቅርብ ጳይክታተሉ በሩቅ ሆነው ሲናገሩም ሲጽሩም አንድ ጊዜ ኢት ዮጵያ አንድ ጊዜ ኩሽ አንድ ጊዜ ነገደ ከም አንድ ጊዜ ነገደ ሴም እያሉ ይጠሩት ነበር ። አንዳንድ ጊዜ ደግሞ መልሰው የሚለዩበት ጊዜ አለ ። ደግሞ በአክቡሙ መንግሥት የግሪክ ቋንቋ ሲሰ ለጥን በየሐጮልታቸው ላይ አንድ ጊዜ በሳባያውያን አንድ ጊዜ በግ ሪክ ቋንቋ አንዳንድ ጊዜ በልሠለጠነው ግዕዝኛ ወይም ሁለቱን ግሪኩ ና ሳባውን ጐን ለጐን እያደረጉ ሲያጽፉ የነበረው እነሆ ዛሬ በየሃ ውልታቸው ላይ ይታያል ። በዚሁ መሠረት የኢትዮጵያ ስም በሌላው ክፍል መብረድ ብቻ ሳይሆን በፍጹም ሲጠፋ በኛ በዛሬዩቱ ኢትዮጵያ ከና ከ ዓመተ ምሕረት ወዲህ መንግሥት ከአክሱም ላስታ ከላስታ ሸዋ ከሸዋ ጐንደር በተዛወረበት ጊዜ» ሐበሻ የሚበለው ስም ጣልቃ መግባቱ ባይቀርም አብዛኛ ጊዜ የኢትዮጵያ ሥያሜ በዜና መዋፅልም በገድልና በድርሳንም በደብዳቤም እንደገና ይነሣ ዥመር። ይኸውም ዛሬ የሚገኘው ይኸን የመሳሰለው ጽሑፍ የጥንቱ በዮዲትና በግራሻ መሕመድመነ ሣትና በሌላውም ምክንያት ጠሩፍቶ እንደገና መዘጋጀት የቻለው ከ ኛው መቶ ዓመተ ምሕረት ወጦዲህ ክአፄ ዓምደ ጽዮን ጊዜ ዢምሮ በመሆኑ ቫጻዚህ ጊዜ ወዲህ ሞላ ከጐደል የመንግሥ ትም የመንፈሳዊም ታሪክ ይገኛል ። በሰላም ጊዜ ንግድበጦርነት ጊዜ ሲዋጉንጉሥና አንድ አንድ ያገር ልማድሃይማኖት ጋብቻ « ይኸው የክምና የሴም ዘ የሠለጠነው የሳባና የሀባሳን ዘር ከደ ሙብ ዓረብ ከክርስቶስ ልደት በፊት በቿ መቶ ዓመት ግድም መጥቶ ደምበኛ ሥልጣኔውን አእስኪተክኦ ድረስ ከተከለም ዘኋላ ከኑብያ ወዲያህ ዢምሮ እስከ ኤርትሪ ያሉት ሕዝቦች ያላቸውን የንግድ የልማድ የሃይማኖትና የጦርነት ሁኔታ ከዚህ አንደሚከተለው ነው ። መ እንደ ዕውነቱ የሆነ እንደሆነ ግን መና መኔስ የሚባለው ር ግብፃዊ የደቡብና የሰሜን አገሮች ተብሎ ተከፍሎ የነበረውን በሺ ዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት መሥርቶ ከማቋቋሙ በፊት የሆነውን አውናቅም አንጂ ከርሱ ወዲህ አስከ ጴኛው መቶ ዓመት ድረስ በሩ በደቡብ ኢትዮጵያ የወንድምን ሚስት ያል ሀ ክርስትና በሰለጠነበት ያለው የጋብቻ ዓይነት ይቀድማል ። በአሥራ ሁለተኛው ዲናስቲ ያሉት ነገሥታት በገር ውስጥዋ ልዩ ልዩ ሐውልት የቤተ መቅደስ የመንገድ የውኃ የበይ ሥራ ሲያከናውኑ በዚሁ ጊዜ መካከል በምዕራብ የሊቢያን በምሥራቅ የሲናን አገር እየ ወጉአስገበሩ ። እነዚህ ያስራ ሦስተኛው ዲናስቲ ሥርወ መንግሥት ነገሥታትዐዚህ ዘመን ከሺ እስከ ሺ ዓመት ክክርስቶስ ልዴት በፊት መናገሸ ከተማ ያደረጉ ትን ቴብን በውስጡ የነገሥታት የጣዖታት የሊቃነ ካህናት ሐውልት ቤተ መንግሥትና ቤተ መቅደስ እያሠሩ አደመቁት ። እንደዚሁም በ ቀጥር የተመለኮትነውን አብራልዮስ ፒያንኪ የሚባለውን የነገሠበትን ዘመን ይህ ዝርዝር ዓመት ከክርስቶስ ም ቁ ልደት በፊት ሲያደርገው የዚህን ንጉሥ ታሪክ ሐውልቱንም የፓፒሩ ሱንም የብራናውንም ። ይሁን እንጂ ንግሥተ ሳበና ቀዳማዊ ምኒልክ የነበሩበት ጊዜ ሺ ዓመት ከክርስቶስ በሬት በግብፅ ኣገር ኛው የታኒትና የቴባው ያን ሥርወ መንግሥት ዲናሲተ የሚበሉት ስሜንዴዝ ፕሱሴኒስ ኛውና ኛው አሜን ሖቴፕ ቦዞኛውና ኛው የሚገዙባት ዘመን ነወ በዚህም ጊዚ በደቡብ ኢትዮጵያ ጨርሶ የግብፅ ገዥነት የተነቀለ አይመስልም ። የገዛበት ዘመን ዓመት የነበረበት ዘመን ሺመቶዓመት ከክርስቶስ ልደት በፊት መሆኑ በንዳንድ መጽሐፍ ይጠቀሳል ። በርሱና በአምላኩ መካከል የነበረው ፍቅር ምን ያሀል እንደነበረ ወደፊት ከም ናገኘው ጽሑፍ ደስ ባለው ጊዜ ሲያመሰግነው በተናደደ ጊዜ አንድ ነገር ለማድረግ ሲምልበት አንረዳለን ፒያንኪ የራሱን መንግሥት በሰ ላም በሚመራበት ጊዜ በኛ በጐንደር መንግሥታችን ጊዜ እንደደረሰው ግብፆቹ በገራቸው ብቻ ተሰብስበው በአንድ ፈርዖን መገዛት እንኳን አቅቷቸው በዚህ ጊዜ ባንድ ዘመን ውስጥ ከደልታ ከሳይስ ከየአውራ ጃው ብዙ መሳፍንት ፈርዖንነት ለመያዝ እየተነሠ አርስ በርሳቸወ ይዋጉ ነር « ቢሆንም በመጨረሻ ተፍነክታ ወይም ተውኔክህት የሚባለው የሳይሱ መስፍን የቀሩትን መሳፍንት አሸንፎ ፈርዖን መሆኑን አውጆ ተቀመጠ ። ዓመት እንደሌሎቹም ዓመት አገሩን ኢትዮጵያን ኑብያን እየወጉ ያስገበሩትን የኃያላኑን ፈርዖኖች የነቱትሞሲስን የነራምሲስን ኛ ውን አገር ታላቂቱን ግብጽን ፒያንኪ የኢትዮጵያው ንጉሥ ለመጀመሪያ ጊዜ በዚህ ዓይነት አስገብሮ ወደ ኢትዮጵያ ጨመራት ። ፒያንኪ ከግብጽ ዋና ከተማ ከመምፊስ ከተመለሰ ወዲህ ዓመት እንደ ግማሾቹ ግብጽን ከመውረሩ በፊት በናፓታ አንዳንድ ጊዜ ላዕላይ ግብጽን በመደረብ ዓመት በድምሩ ዓመት ያህል ክፃ እስከ ዓመት ድረስ ከክርስቶስ ልደት በፊት ገዝቶ ሞተ። ንጉሥ ነበር ። ከዚህ በላይ በአሣርሕሐዶንና የበታርሐቃ የሐውልት ሥራ ላይ እንደምንገነዘበው ምንም አንኳን የታሪክ መሠረት ሐውልት ቢሆንና ዝርዝር ጥንታዊ ታሪክ በመሸከሙ የሐውልት አገልጋይነት በይከድ ጸ አንድ ጊዜ አንዱ ንጉሥ በዘመኑ ራሱ የራሱን ታሪክ በሐውልት ላይ ሲያስቀርጽ ለከንቱ ውዳሴ ሲል ያልሆነ ነገር ይደበልቃልና የሐውልት ጽሑፍ ሌላ ሦስተኛ የባዕድ ጽሑፍ እስኪደግፈው ድረስ መታመንን የሚያጣበት ጊዜ አለ ። የሐ ሰባ ሁለት ሳንቲም ሆኖ ልጅ የአሞን ልጅ ዘላለ ስቱ ንግግር ይምራል አንድ እባብ ከግራዬ ባበ ብሎ ሲነጋ አዋቂዎቹን ኢትዮጵያንና ሰሜንን ግ ብለው የተረጐሙለት ንጉ ት ነገሥታት ከዚሀ በፊት ጋ በአሶራውያን ተማርኮ ና ለአፅተዳደር ሲል ከጓ ኮንራፍ ልጅ የሳይስ መስ አስደስቶ ወደ ታሕታይ ብ አሶራዊ ባላሥልጣን ጅሩ በግብፅ የአሶር ግዛት ኃይለኛውና አስፈሪውሙ ተመለሰ ብዙ ጊዜ ሳይ ሐቃ አማሟት ጸ አንድ ክላስጨረስክ መንግሥትህ ረና ይኸን የመሰለውን እወዳለሁ ብሎ መንግ ጊዜ እንደቆየ መሞቱን ት ቦኒጅ ዓመት ሲሞት ል ክፈርዖንነቹ በሬት ይሆነዋል ማለት ነው። አንደ ኤውሮፓ ቅጥር ዓመት ከክርስቶስ በሬት በበጥሊሞስ ፊላደልፍ ዘመን የነበረው ማኔቶን ላዝጀፐቨቭእ የሚባለው በግሪክ ቋንቋ ባዘጋ ጀው የግብጽ የታሪክ መጽሐፍ ውስጥ የጠፋው ጠፍቶ ርዩተገኘወ የነገ ሥታት ዝርዝር ላይ ሰክ ኛ ሰበቆን ሻባከ ዓመት ኛ ሰኩስ ሻባታቃ ዓመት ኛ ታርቆስ ወይም ታራቆስ ታርሕሐቃ ዓመት በድምሩ ሶስት ነገሥታት ዓመት ብቻ መግዛታቸውን ይጽፋል ። የርሱም ግዛት ዘመን ከ እስክ ዓመት ድረስ ዓመት እንደሌሎቹ ሲሆን ከዚሁ ዓመት በኢትዮጵያ ብቻ ነግሦ ይሆናልና የግዛታቸውን ዝርዝር ድምሩን እንመልከት ። ዖከተሻገሩት አንዳለ የቅርብ ጊዜ ፅ እነዚህ ሕዝቦች ከዋነኛው ንጉሥ ከሐሙራቢ በሬት ከሦስት ሺ እስክ ሁለት ሺ አንድ መቶ ዓመት መካከል መንግሥት አቁመጮ በነ ገሥታት መመራታቸው በዛሬ መርማሪዎች ዘንድ ታውቋል ። እንደዚህም ሆኖ ሁለቱ ሕዝቦች ዝምድናን ጠብን እያፈራረቁ ጥቂት ዘመን እንደቆዩ በለፈው ምዕራፍ ስማቸውን ባነሣነው በክምቢዝ ኛ የተመሠረተው በስመ ጥሩው ንጉሥ በቂሮስ የገነነው የፋርስ መንግሥት ከጊዜ ወደ ጊዜ ኃይሉን እያበዛ ግዛቱን እያሰፋ መጥቶ በቂሮስ ልጅ በክምቢዝ ሁለተኛ ዘመን ይኸው ክምቢዝ ራሱ ጦሩን እየመራ መጥቶ የግብፅን መንግሥት በ ዓመት ከክርስትና በፊት ወረረ ። ኢትዮጵ ለሞት በዚህ ጊዜ የሚባለው ነግሦ ሯሆ በክምቤዝ ጊዜ መንግሥት በፋ ንጉሥ መከከል ፊንዌ ። ትልቁ እስክንድር የግብፅን ግዛት ከፋርሶች በጦር ኃይል ወስዶ የራሱ ግዛት አድርጎ አደላድሎ በያዘበትና ሕዝቡም በደስታ ተቀብሎት ባገሩ ሹም ሽር አድርጎ ከካህናቱ «የአሞን ልጅ» የሚ ባለውን ሥያሜ በተቀበለበት ጊዜ ከግብፅ በደቡብ በዥል በተለይ በመርዌ ከተማ ሕንደኬ ክንዳኬ የምትባል የኢትዮጵያውያን ንግሥት የራቧን መንግሥት ትመራ ነበር ። የሆነ ሆኖ እስክንድር ባለፈው ባመለከትነው ዓይነት ሞቶ ግዛቱን የጦር አለቆቹ ሲካፈሉት የግብፅ ግዛት ለፕቶሎሜ ሶተር ለፕቶሎሜ ላጎስ ልጅ ደርሶ ይኸው ፕቶሎሜ በግብፅ ሳይ ነግሦ በሚያስተዳድርበት ዘመን በመርዌም ንግሥት ሕንደኬ ሞታአስተርክ አሚን ነገሠ ሦስት መቶ ዓመት ክክርስትና በሬት ። ስሙ በደቅህ የቱት ቤተ መቅደስ ውስጥ በአውግስጦስ ቂሣር ጐን ተጽፎ አንደዚህ ሲል ይገኛል ኣርክ አሚን የታዛዥ ሕዝብ ንጉሥ ዘወትር የሚኖረው የፀሐይ ልጅ የኢሲስ ወዳጅ በሌላ ሐውልት ደግሞ ሳቲ የወስደው የኑም ልጅ የሚመግበው የኦሲሪስ ልጅ እነቪሀሁሉ እንደኦሞን አእንደሕትሖር የግብፅ የናፓታ የመርዌ ነገሥታት የሚያምኑባቸው ልዩ ልዩ አማልክት መሆናቸውን ባለፈው ያነበብነው ትዝ ይለናል ። ኢትዮጵያ ሲል በቀድሞ ዘመን ከግብፅ በደ ቡብ ከኤርትራ ባሕር ወደ ምዕራብ እስከ አትላንቲክ ድረስ ያለው አገር ሁሉ በሰፊው ኢትዮጵያ የተባለበት ጊዜ አለ ። አንድ ጊዜ ደግሞ ለናፓታ መንግሥት ብቻውን ለራሱ የኢትዮጵያነትን ስም ሰጥተውት ይገኛል ። እነ አጋርታሽድ የሕዝቡን ነገድና ልማድ በሚበላው በሚለብ ሰው በሚኖርበት ሥፍራ በሚመስለው የእንስሳ ዓይነት ስትሩኦፋዥ አክሪሎፋዥትሮግሎዲትላጐሴፋል ሒዮራኮሴፋልማክሮቢያን እያሉ ቅጥሩን እስከ ጣጸ ያደረሱት የሚበዛም ቢሆን በጭሩ የሕዝቡ የነገ ድና የቋንቋው ስም በዛሬው ዘመን እንደሚታወቀው ሳባ ኖባ በጅያ ቅማንት ቁናማጋላ እያለ የክሙና የሴሙ ዘር ይለያል እነዚሀም በመጀመሪያ ጊዜ ስማቸውንና ቋንቋቸውን ይዘው ከዚያ ወዲህ ከውጭ አየመጣየሚደረበው አብዛኛውን ጊዜ በካም ሕዝብ ሳይ ገብተው በገዥነትም ዜው በነሱ ሳይ ኤል የከንዓን የሩፋ ተጨመረ ይታወቃ ፋርሶችና በነፁ ዮስ ዘመነ መንግ ገዛበት ጊዜ ፋርይ ነሱ አገር በወታ ዘመን ከግሪኮች ለብሰው በፋርሱ ከግሪኮቹ ተዋግተዋ የከነዓን ሕዝብ ለማከፋፈል ሲል ዋል ይባሳል ። ግብዖቹ በሚገዙበት ጊዜ የበላይ የፈርዖኑ ልጅየበታች ኢትዮ ጵያዊው ንጉሥ ባንድነት ይገዙ የነበረውን ሁለቱንም የኢትዮጵያ ንጉሥ እያሉ ሲያከታትሉት እንደዚሁም ኢትዮጵያውያኑ ግብፅን በሚገዙበት ጊዜ ለእኅቶቻቸው ትልቅ ሥልጣን እየስጡ በቴብና በናፓታ ከተማ የሾሟ ቸውን ሴቶች ከፈርዖኖቹ ኢትዮጵያውያን ጐን እያከታተሉ የቴቴን ላፅዕ ላይ ግብፅ ገዥዎች እንደ ኢትዮጵያ ነገሥታት ቆጥረዋቸዋል ። ዳሩ ግን በዚያው በመወሰን ፈንታ የዘንዶን ግዛት ከክርስትና ወዲህ ከክሌብ በፊት በዓልዓሜዳ ጊዜ የአርዌ ግዛት ነበር ሲል አውነተኛውን ታሪክ አሳክሮት ይገኛል ። በዚህ ዘመን ። ይሁን እንጂ የፊተኛው የሳበ ነገድና መንግሥት ታሪክ የኋለኛው የአክሱም መንግሥት ከናፓታና ከመ ርዌ መንግሥት ታሪክ ጋር እየተደባለቀ ብሹ ጊዜ በመጸፉ ጸሕሐሬፊንና አንባቢን ሲያስቸግር ኖሯል ። ስለዚህ የኛ ጽሑፍ በኋለኛው ዘመን ነገደ ዮቅጣን የሚላቸወ የሳባ ዘሮች ከደቡብ ዓረብ መጥተው ግማሾቹ እስከ ሱዳን ሲደ ርሱ ግማሾቹ ሀበሳን ሰባ የተጻሉት በኢትዮጵያ ፅሜን የተቀመጡት ሥልጣኔያቸውም ቋንቋቸውም ፊደላቸውም ዝዘራቸውም ከነዚያው ከደቡብ ዓረቦች አንድ ዓይነት የሆነ አንዳንድ ጊዜ በንድ ንጉሥ ወይም ንግሥት የሚታዘዙ ስለሆኑ ንግሥተ ለበም ከኤርትራ ባሕር ወዲያና ወዲህ ለሚገኙት ሕዝቦቿ ንግሥት ነበረች ከማለት በቀር የኢትዮጵያ ናት ወይም የዓረብ ንግሥት ናት እያሉ መሻማት ከንቱ ነው ። በደቡብ ዓረብ ከነበሩትና የኤርትራን ባሕር ተሻግረው ወደ ኢትዮጵያ የመጡት የዘር የሥልጣኔ አንድነት ስለ አላቸው ነገደ ዮቅጣን ከመ ሻገራቸው በፊት እዚያው በነበሩበት ጊዜ ንግሥተ ሳባ የዚያው አገር የደቡብ አገር ንግሥት ትሆናለች ። እንደ ታሪኩ በኢትዮጵያ ነገሥታት የስም ዝርዝር ላይ በጣም ችግር ያለው ከቀዳማዊ ምኒልክ እስከ በዘንን ከበዚን እስከ አብርሃ ኢዛና ከአብርሃ እስከ ድልነዓድ ወይም እስከ መራ ተክለ ሃይማኖት ዛኾዬ ከመራ ተክለ ሃይማኖት አስከ ይኩኖ አምላክ አራት ዘመን ሳይ በተከፈለው ውስጥ በሚገኙች ነገሥታት ስም ላይ ነው ። አነ ፒያንኪ እነ ታርሐቃፆ በናፓታና በግብፅ ዩየፈርዖንነት ሥልጣን በያዙበት ጊዜምናል በት የነርሱ ጦር እስከ ትግሬ ደርሶ መዝረፉና ማስገበሩ በይቀርየነ ርሱ ስም ከአክሱም ነገሥታት ስም ጋር እየገባየተጻፈ እንደሆነ አንዱ ሰው በብዙ አገር ታሪክ ቢጻፍ እንኳን ግድ የለም በዘርም ያው የኩሽ የኢትዮጵያ ዘር ነው ዳሩ ግን በነርሱዘመንየአክሱም መንግሥች ገና ሳይቆም ሕዝቡ በየነገዱ ተበታትኖ የሚኖር ስለ ነበረ ፅያ ስቸግር አይቀርም ። ባንደኛው ፊት ዘውድ ደፍቶ የሚታየው አፊላስ የአክሱሙ ንጉሥ በሌላው ፊት ያለዘውድ ዘንባባ ይዞ የሚታየው ለኦክሱም ንጉሥ የሚገብረው ዲማንዱ ኖዋስፊንሐስ ባፄ ከሌብ ጊዜ የነበረውም ባይሆን በርሱ ስም የሚጠራ የቀድሞ የሳባ የየመን ንጉሥ ይሆናል ሲሉ እነ ሩፔል እነላንግሏ ልዩ አሳብ ሰጥተዋል ። ኢዛና ሁለት ፈው በሹመት አባ ሳይቀበል አረማዊ ክት እያደረገ ያወ ስጡ የመስቀል ምል ያሠራው ጽሕፈቱኛና በሌላው ፊት ሏልሯሯጭ የአክሱሞች ንጉሥ ክርስቲያን ክሆነዛ በሌላው ፊት አን የአክሱሞች ንጉሥ ጽሑፉ መካከከል የ ወይም የከዋክብት ንና የማዕርግ ስ በየመካከሉ በጨረ በአረማዊነቱ ጊዜ በብዛት ይበልጣል በዚሀ ምክንያ ጠራው ባገርተ ሥትና ክብረ ነገ ሁሉ ወደ መስማ ከጻፍነው በቀርአፁ ከክርስትና በፊት ስለአደረገበት ጉዳይ ወደገንዘቡጉዳይ ባንደኛውፊት የዚህንጉሥ ጽሑፍ ወይም ከግራ አለ ሐዛኤል አጽብሃ ለመሆኑ ግን በየጽ ባንደኛው ፊት የ ቱን እንደያዘ ሲሷታ በት በግልጽ ይታ ታት ዝርዝር በሚ ና ላይ በ ቱን ያበሸ ታሪክ ድጽ አፊላስ ከባ ይየነበረ ንጉሥ ። የአባቶቻቸው የሳባውያን ሂሚያሪት ፊደልና ቋንቋ እያለ በግሪክ ያጻፉበት ምክንያት በዚህ ዘመን የግሪክ ቋንቋ እንደዛሬው ዘመን የእንግሊዝና የፈረንሳዊ ቋንቋ በሮማ ግዛት በቅርብ ምሥራቅ የአክሱም ጐረቤት በሆነው በግብፅ ሰልፕኖ ይኸው በአክሱምም ቤተ መንግሥት ላይ በሰፊው ስለገባና ስለተለመደ ነው። ሁለት ዓይነት ገንዘብ በሁለት ዓይነት ጽሑፍ ይገኝናያንድ ሰው ስም ስለሚጠራለየብቻ በየጊዜው የነበሩ ባንድ ስም የሚጠሩ ነገሥታት መሆናቸው ወይም ሁለቱም ያንድ ንጉሥ ለመሆኑ ማጣራት አያስቸገረ እንደዚሁ የተንጠለጠለ አለ ። የሁሉም ሳይሆን ያንዳንዶቹ ነገሥታት ሲወለዱ በገራቸው የሚሰጣቸው አንድ ስም በነገሠ ጊዜ ከሚሰጣቸው ስመ መንግሥት ጋር ሁለት ይሆናል ። ይኸም ንጉሥ የነበረበት ጊዜ በሮማ ኔሮን ቄሣር በነገሠበት ዘመን መሆኑን ጨምሮ ይገልጻል ። ይኸም ዘመን በኋለኛው ጊዜ የነገሠው ያፄ ክሌብ ጊዜ ነው። ኮዞስማስ ይኽን ሐውልት ማግኘቱንና ጽሐሩን በትክክል መቅ ዳቱን ብዙ ዘመን ጸሐፊው ሁሉ ሲጠራጠረው ቆይቶ ሳለ በመጨ ረሻው የተረጋገጠ ሆኗል ምክንያቱም ሀንሪ ሶልት ቨሃ የሚበለው የእንግሊዝ ተወላጅ በሺቿና ሺ ዓ ም መከከል ኢት ዮጵያን በጐበኘ ጊዜ አክሱም ደርዕ ከአክሱም ሐውልት ላይ በግሪክ ቋንቋ የተጻፈውን አግኝቶ የቀዳው ጽሑፍ የዙፋኑና የሐው ልቱ ስአል ኮስማስ ከተመለከተው ሐውልትና ከቀጻዳው ጽሑፍ ጋር የሐ ውልቱም ሥራ ላንድ ንጉሥ እንኳን የተሠራ ባይሆን ዚያው ሥርወ መንግሥት ነገሥታት ላንዱ የተሠራ እጁም አንድ ዓይነት መሆኑን ሁሉም መስክረዋል ። ከባዚን ወዲህ ከአብርሀሆ በሬት ባለው ጊዜ ውስጥ ረዣዥም የዘመን ግዛት ያገኙ በዝርዝሩ ውስጥ በለክፍል በቀጥር ያለው አለ ዓውዳ ዓመት በቀጥር ፎ ያለው አለ አዝጓጓ ድኗ ዓመት ስለ ነገሥ በዚህ ረዥም ዘመነ መንግሥት ውስጥዋ ይኸን ሁሎ አገር ማስገበር የቻለ ከነዚህ ከሁለቱ አንዳቸው ይሆናል። በአራተኛው መቶ ዓመት ላይ የነበረው አብርሃ ኢዛና የሚባለው ንጉሥ አገር በማቅናትና ግዛት በማስፋት እጅግ ስመ ጥር ነው ። የሆነ ሆኖ በዚሁ ጽሑፍ ላይ እንደምንረዳው ቀድሞ ከክርስትና በፊት በኛውና ባጀኛው መቶ ዓመት እነሳልሳዊ ቱትምሲስ እነሐ ታሱጵ ሐትሾፕሱዊት አነዳግማዊ ራምሲስ ወታደር እየላኩ ወደግዛታ ቸው ክልል ለማግበት የደከሙበትን ከኛውና ከኛው መቆ ዓመት ዢምሮ በናፓታና በመርዌ ዙፋን የተቀመጡት የኑብያ ኢትዮጵያ ነገሥታት ግዛታቸው አድርገወ የያዙትን የበጅያ ብጋ አገር በአሁኑ ጊዜ አክ ሱሞች በጊዜያቸው ኃይል ስለአገኙ ይኸንኑ አገር የአክሱም ግዛት አድርገው ሕዝቡም ሷሸፍትባበቸው ጦር እየላኩ እያስወጉ ያስገብሩ ዢመር ። ወደፊት በሚመጡት ምዕራፍች መከከል በአብርሃና በአጽብሐ በክ ሌብና በሀገረ ናግራን ጦርነት ምክንያት የሮማውያንና የቁስጥንጥንያ ነገ ርነት አምላክና የሷ ሥታት መጠቀሳቸው አይቀርም እንደዚሁም በብዙ ረገድ የሮም የቁስ ጥንጥንያ መንግሥት ከአክሱም መንግሥት ቤተ ክህነቱ ከቤተ ክህነታ ችን ጋር ግንኙነት ስለከለው በማናቸውም ረገድ የሮማ መንግሥት ነገሥ የሆነ ሆኖ የ ታት በሚቀጥለው ታሪክ ውስጥ መነሣታቸው የማይቀር ስለሆነ ቀድሞ በነገሥታት መገዛቷ በናፓታውና በመርዌ መንግሥት የግብፅን የአሶዕርንና የባቢሎንን የፋርስንና ቻት ከተከታተሉ ሙና ክከገብገቦ ጋር የግሪክን መንግሥታት ታሪክ በጭሩ እንደጻፍን አሁን ደግሞ በአሁኑ ልውጦ» የሬብሊክ። የፋርስ መንግሥት በቂሮስና በነዳርዮስ ዘመን ትልቅ የንጉሠ ነገሥት መንግሥት ሆኖ እስከ ዓመት ድረስ ክቂየ በኋላ በዚህ ዘመን በግሪኮች ምዕራፍ ውስጥ እንደ ጠቀስነው ክመዌይንያ ግሪክ ትልቁ እስክንድር ተነሥቶ ጦሩን ይዞ ከመጨረሻው ከፋርስ ንጉሥ ከዳርዮስ ኛ ጋራ ተጋጥሞ ማሸነፉን እስክንድርም የዳርዮ ስን ጦር ክሸነፈ በኋላ የፋርስና የግዛቱ የበቢሎን የአሶር የፓለስ ቲን የግብፅ በለቤት ሆኖ እስከ ህንድ ወንዝ ድረስ መግፋቱን እስ ክንድር በነገሠ ባዮ በተወለደ በፀ ዓመቱ ስለ ሞተ ግዛቱን ዲያይክ» የሚበሉት የጦር አለቆች ተከፋፍለው እስከ ሮማውያን መም ጣት ድረስ መግዛታቸውን በመመሪያው ክፍል በየምዕራፉ በሰፊው አንብበናል ። ከአውግስጦስ ዌባር ንጉሥ ቀደም ብሎ በዩልዮስ ቄሳር ጊዜ በሮማ የበላይ ገዥነት ውስጥ ትልቁ ሄሮድስ የሚባለው ንጉሥ ተብሎ ከሮማ ምክር ቤት በአርባ ዓመት ክክርስቶስ ልደት በፊት ተፈ ቅይ በይሁዳ ፓለስቲን ተሾሻል ። በናቡ ከደነጸጾር ጊዜ ፈርሶ በቂሮስ ጊዜ እነዘሩባቤል ያሠሩት ቤተ መቅደስ አሁን ሁለተኛ ጊዜ መፍረሱ ነው ። ይሁን እንጂ አንዳ ንድ ጊዜ ወደ ዳልማጽያ አንዳንድ ጊዜ ወደ ሮማ እየሄደ በዚሁ በኒቆሞድያ ሆኖ ልዩ ልዩ ሥራ ፈጸመ ። በዚሀም ላይ ዲዮቅልጥያኖስ ራሱ በምሥራቅ ክፍል ተወልዶ ያደገ ለምሥራቅ ልማድ ለመንግሥቱና ላገሩ አምልኮ ቀናተኛ መሆኑ የታወቀ ነው ከጌታችን ዕርገት ወዲህ የጌታችን ተከታዮች ሐዋርያት እነቅዱስ ጴጥሮስ እነቅዱስ ያዕቆብ እነቅዱስ ጳውሎስ ከተገደሉ ዣምሮ እስከ ዚህ ዘመን በ ዓመት ውስጥ ክርስቲያኖች ባለፉት ቄሣሮች በነኔ ሮን በነማርቆስ አውሬልዎስ በነዳክዩስ ዘመነ መንግሥት በሮማ በኢየ ሩሳሌም በግሪክ በግብፅ አውራጃዎች አንድ ጸ ጊዜ መክራ ሲቀበሉ ደግሞ አንዳንድ ጊዜ የሚነግሠው ቂሣር ለጸጥታና ለሰላም ሷል ለመ መሪያ ጊዜ ችላ እያላቸው ለአምልኳቸው ነፃነት ስለ ሰጣቸው በሦ ስት መቶ ዓመት ዘመን ውስጥ አብያተ ክርስቲያናት እያሠሩ ኤዲስ ቆይስና አለቃ እየሸሙ የክርስትናን ሃይማኖት አስፋፍተው ነበር ኮክርስቲ ያኖቹም ውስጥ በመንግሥት ሥራ ውስጥ ሳይቀር የነበሩ ብዙዎች ናቸው ። በማናቸውም ረገድ ክርስትና በአክሱም ቤት መንግሥት ከገበ ወዲህ የክርስቲያን መነኩጳትና ቀሳውስት ነጋዴና አገር ጐብኝዎች በየጊ ዜው ወደ አክሱም መንግሥት ሲገቡ የክርስትና ሃይማኖት ቀጥሎ ባለው ጊዜ እየተስፋፋ ይሄድ ዣመር ። ነገር ግን ዛሬ ከቿኛው መቶ ዓ ምሕረት ወዲህ ምሥጋና የሚገባቸው የውጭ አገር ሊቃውንት አገራችን እየመጡ ከቆመጮ ተሰብሮ ከተጋደ መው ሐውልት ላይ የቤተ መንግሥትና የቤት መቅደስ ፍራሽ ከነበረበት እየተፈላለጉ በዘመኑ የተቀረጸውን የብረት የናስ የብር የወርቅ ገንዘብ እየለቀሙ ጽሑፉን ተርጉመው ወደ ብርሃን ሲያወጡት ከክርስትና በሬት ወይም ወመቶ ዓመት ጅምሮ አስከ አስላሞች ወረራ ድረስ የነበረው የአክሱም መንግሥት ታላቅ ድርጅት ያለው ደንበኛና ሥል ጡን መንግሥት መሆኑን ለማረጋገጥ ቻሉ። ዳሩ ግን በመጀመሪያ የአክሱምን ነፃ መንግሥትነት ያቋቋመው ንጉሥ ወይም ንጉሠ ነገሥት የቀድሞውን «የነጋሚአስገባሪ ስም ይዞ የነገሠው ስሙ ማን መሆኑ የነገሠበት ዘመን ምን ጊዜ መሆኑ በታ ሪክ እንደማይታወቅ ባለፈው ጠቅሰነዋል ። የአሶርና የባቢ ሎን ነገሥታት የናቡከደነጸር ጦር በምዕ እንዳመለከትነው ከክ ርስትና በሬት በኛው መቶ ዓመት በያለበት ከበታተናቸው ወዲህ በሮማውያን መነ መንግሥት በተለይ ከኔሮን ዘመን ሇምረው አይ ህም በቁስጥንጥንያ ሁዶች ከሮማውያን ቬስባስያኖስና ይል ወታደር በአስራኤ ሥራ ፈጸመባቸው ዓ ም ላይ መሆኑ ከዚህ ሥቃ መጥተው ቀድሞ በዘመን ብዛትም ያነገጮ መተዳደር ከካሌብ ዘመነ መን ጽሑፍ ሬንሕስ አንዲምኖ። ከዐረብ አገር በምሥራቅ በኩል የሚገኘው የፋርስመንግሥት ገና ከመመሪያ ዥምሮ ሌላው አገር ሁሉ በሮማ መንግሥት እየተመታ ሷገብር አልገብርም ብሎ ብዙ ጊዜ አየተዋጋ የሮማን ወታደር የመ ከተ መንግሥት ነው ፋርስንም ለማስገበር ብዙ የሮማ ነገሥታት ሞክ ረው በፍጹም የማይቻላቸው ሆኗል ። ከነዚህም ውስጥ የአክሱም ግዛት የነበሩትን ሕሜር ሂሚያሪት ራይዳን ሳበባ ሳልሔን እያለ የኦብርሃ ዒዛና ሕውልት ብዙ ጊዜ እንደጠቀዳቸው ባለፈው ተመል ጊዜ ሲኖር በዚህ ጊዜ መካክል የአክሱም መንግሥት የዐረብ አገር ግዛቶቹን በቅርብ መቆጣጠር ሳይችል የለቀቀወ ወይም ችላ ያለው ይመስላል ። የኛ የግፅዙ ፊንሐስ የአይሁድ ንጉሥ የሚለውን ሴላው ከዚህ ቀደም እንዳልነው ዱኑዋስ ዙራህዱናስዲሞኖስዲሚዎን ዳሚያኖስማዝሩቅ ይልና የአይሁድ ንጉሥ በማለት ፈንታ የሒሚያ ሪት ንጉሥ የቀረው ደግሞ ጸንድ ጊዜ የሳባ ንጉሥ አንድ ጊዜ የአይሁድ ንጉሥ ይለዋል ። የዓረብ አገር እስከ ቅርብ ጊዜ ድረስ የአክሱም ግዛት የነበረ በመሆኑ የሀገረ ናግራን ክርስቲያኖች የአክቡሙን መንግሥት እንደቁስጥን ጥንያውእንደራሳቸው መንግሥት አድርገው ይመለከቱ ስለነበረ የዚህ የሀ ገረ ናግራን አልቂት ከማንም አገር ይበልጥ ክጥንት ተያይዞ በመጣ የዘርና የፖለቲካ አንድነት በጥንት በነበረው በሳባውያን አምልክና በቅ ርብ በተገኘው የክርስትና ሃይማኖት ከአክሱም ጋር የተያያዘ በመሆኑ በዚህም ላይ የቁስጥንጥንያው ንጉሥ ዩስጢኖስ በወዳጅነትና በጓደሻነት የእስክንድርያው ሊቀ ጳጳስ በአበትነት መንገድ ስለአሳሰቡት ባለፈው በዝ ርዝር እንደተጻፈው ካሌብ የኢትዮጵያው ንጉሥ ለአምላኩና ለጌታው ለኢየሱስ ክርስቶስ ተስሎ የጦር ሠራዊቱን በመርከብ ይዞ ወደ ዓረብ አገር ሄዶ ከአይሁዱና ፊንሐስ ከሂሚያሪቱም ነገሥታት ተዋግቶጦራቸውን በማጥፋት ሥልጣናቸውን በመደምሰስ የናግራንን እልቂት በሚገባ ተበቅሎ የፈረ ሱት አብያተ ክርስቲያናት መልሶ አሠራ ምፅመናኑም ከያለበት ተጠራቅ መው በየበዓታቸው ተሰሳብስበው የክርስትና ሥራቸውን ያስሄዱ መር ። ከዚህ በኋላ አፄ ገብረ መፅቀል ቤተ ክርስቲያን ልሠራ የም ችልበትን ሥፍራ መርጠው ያመልክቱሻኝ ብሎ እንደጠየቃቸውና አቡነ ኣረጋዊም ተነሥተው ዞረው ሥፍራውን እንዳሳዩት ከዚህ በኋላ ንጉጮ በአዋጅና በትእዛዝ ድንጋዩ እንጨቱ አየተሰበሰበ እንጨቱበክከ ብት በሠረገላ እየሆነ ከታች ወደተራራ እየተጋዘ በነገሠ በሁለተኛው ዓመት እንዳለቀ በለቀም ጊዜ የቤተ ክርስቲያኑ ሥራ ተመልከችን ሁሉ እንዳስደሰተ ለዚችም ቤተ ክርስቲያን ልዩ ልዩ አልበሳት የወ ርቅና የብር ጥዋ ጻሕል መስቀል ጽና በወርቅና በብር የተከፈ ፉና የተደጐሱ መጻሕፍት አንደሰጠና ከማኅበረ በኩር የመጣውን የእመቤታችንን ታቦት አስገብቶ ቅዳሴውን አቡነ አረጋዊ ቀድሰው ንጉውሠና ጳጳሱ እንደቆረቡ ከዚያም አፄ ገብረ መስቅል በተራራውና በግርጌ ላሱት ሠራዊት ግብር አግብቶ እንደዚሁም ነዳያን ሁሉ በመብል እንደጠገቡ ገድሉ አስፋፍቶ ይገልጽልናል « ከዚህ በኋላ በሌላ ጊዜ በዚህ ዘመን ያለው ያሬድ የሚባ ለው በለዜማ ወደ ደብረ ዳሞ ወጥቶ ከአቡነ አረጋዊ ተገናኝቶ ቤፐ ክርስቲያኑን ተመልክቶ የመደነቁ ጽሑፍ ይገኛል ። የአብርሃና የአሪያት ጦርነትየዐረብ አገር ግዛት ሁኔታበዐረቭ አገር ያሉት አበሾችና የአብርሃ ተከታዮች መሸነፍየፋርስ መንግሥት ሥልጣን« በስፉት ምዕራፎች እንደ አመለከትነው አፄ ካሌብ የሀገረ ናግራንን ክርስቲያኖች እልቂት ለመበቀል በበብ ሆኖ ወዲያው በአይሁዶች ንጉሥ ሳይ ባገኘው ድል ምክንያት የዐረብን አገር ግዛት ለአክሱም መንግሥት ከአረጋገጠ ወዲህ በዐረብ ኦገር እንደራሴ ሆኖ የሚያስተዳድር አንዳንዱ ጽሑፍ አሪያትን ሾመሏሷል ግዕዝኛው አብርሃ የሚባል ብልህ ሰው ሾሞ ላቸው ወደ አክሱም መመለሱን ይገልጻል ። ከዚያ ደግሞ አብርሃ እንደዚሁ ጊዜ እንደራሴ ጊዜ ራሱን ንጉሥ እያደረገ በ ዓ ምሕረት ግድም እንደገዛ ከሌሎች መሳፍ ንት ጋር ተዋግቶ የውሀ ግድብ ለርሱ ፈርሶ የነበረውን ምሕረት መካከል ጊዜ ወር መሆ ከብቶች ምግብ ይ ወራትየፈጀ በርዝመት ጣሜ ኩብ ሥራው በተ ያን ጊዜ በዘመኑ በመሐሪውና በምሕረ አብርሃ የጃዝ ንጉ ቦች እንዲሁም የ ጽፌያለሁ ብሎ ጅ ከዚሁ አያይዝ ኦንደተረዱት አብርሃ ራሴነቱ ባይክከድ አን ኑን የውጭ አገር። እንደዚህ ሆኖ አብርሃ በገናንነት ሲኖር ስለክርስትና ከጣዖት አም ላኪዎች ጋር ሷታገል ኖሮ በመጨረሻው መንግሥቱን የፋርስ መንግሥት አንደቀማው በሚቀጥለወ አንመለከታለን ሬ ጠመ ደዛ ባለፈው በተመለከትነው መሠረት አብርሃ ብዙ ጊዜ የአክሱም ንጉሥ እንደራሴ ኣየተባስ አንድ ጊዜም ራሱ ንጉሥእየተባለ የየመንን ግዛት ሲያስተዳድር ኖሪረ በስናዓም የታወቀ ትልቅ ቤተ ክርስቲያን አሠርቶ ክርስ ቲያን ሁሉ ወደዚያ እየተሰባሰበ ሥርዓት ክርስትናውን ይፈጽም ነበር ። ያረቡ ሹም በሚሔድበት ጊዜ አ ጊዜ የአክሱም ንጉሥ እየተባለ የየመንን ግዛት ክርስቲያን አሠርቶ ክርስ ትናውን ይፈጽምነቦር ። ወይም በቁስጥንጥንያ መንግሥት ላይ ከሰሜን የጀርመን ሕዝብ ልውረር እያለ ከምሥራቅ የፋርስ ሕዝብ አጥብቆ የቁስጥንጥንያን መን ግሥት እየተከላከለ ከሁለት ወገን ያለው ጠላትነትና ውጊያ ጊዜ ስለአልሰ ጣቸው አለዚያም የአብርሃ ቤት መንግሥት የነርሱ ወዳጅ ስለነበረ አሁን ርሱ ቢሞት የልጆቹን መንግሥት አንቀማም ብለው ይሆናል ። እንደዚህ ንጉሥ መንገሥን በሚዘረዝርበት መክ ገሠ የንግሥን በናዓል ው በማለት በመዳ ወዲህ የክልከላ ሥር ል ወተላተም ወለዶይ ዕለት ወሞተ በጭ እምገጸ ንጉሥ» እነሆ ባጭሩ የአክሱም ታሪክ ካፄ ገብረ መስቀል ምሮ እስከ ዛኾዬ ድረስ በለው ከ ዓመት የበለጠ ጊዜ ሲያልፍ ከነ ዚህ ነገሥታት በነገሥታት ዝርዝር ውስጥ ያለው አይዙርና የሌለው የሐየኒ ዳንኤል ሲገኝ ወደፊት እንደምናነበው የድል ነዓድ በዮዲት የተነሣ የአርማሕ በመሐመድ ምክንያት ከመጠቀሱ በቀር የሌሎቹ ዝርዝር ታሪክ ጠፍቷል ። በወዲህ በቁስጥንጥንያ የምሥራቁ መንግሥት ናክርስቲያንነቱ መን ገድ በንድ በሕርይና በሁለት ባሕርይ በረቂቅና በጉልሕ ሥጋ ክር ስቶስ መላክተኛ ነው ወይም ራሱ አምላክ ነው በመባበል ቢለያ ዩም በጠቅላላው ሁሉም ክርስቲያንነትን በመሰለው መንገድ ይዞ በግለት ይሠራል በየመደቡ ያሉት የሮማ የእስክንድርያ የቁስጥንጥንያና የአንጸኪያ ሲቃነ ጳጳሳት ዘርፎቻቸውን ጳጳሳትና ኤኢስ ቆአሳት ቀሳውስትና መነኮሳት ይዘው በመንፈሳዊ ከዚያውም በተለይ ስለክርስትና በጽሑፍ በቃል እያስተማሩ ክርስትናን በያለበት ሲያስፋፉ ገዳማትን ሲገድመ በያይነቱ ሕንፃ እያሠሩ አብያተ ክርስቲያናትን ሲያበረክቱ በዚሁ ጐን ከዚህ በፊት አንዳልነው የአርዮስና የንስጥሮስ ተከታዮች አሳ ባቸውን ማስፋፋት ሳይችሉ ቀርተው ከቁስጥንጥንያና ከእስክንድርያ ተባርረው ወደቻይና ወደፋርስ ወደዓረብ አገር ተሰደው ሲኖሩ በአ ገር የቀሩት የእስክንድርያ ቤተ ክርስቲያን አንድ ባሕርይና የቁስጥ ንጥንያና የሮማ ሁለት ባሕርይ በመባባል የቆየ ጠባቸውን በቪሀ ጊዜ ምንም ያህል አላቀዘቀኩትም በዚህ መከከል በዓረብ አገር ከአርዮስ ሕም ርኩ ምንም ያህል የማይርቀውን የእስላምን ሃይማኖት የመሠረጥተው መሐመድ ተወለደ ። ከሀገረ ናግራን ጦርነትና ከአፄ ገብረ መስቀል ወዲህ እስከዚህ እስክ ዮዲት መነሣት ድረስ በለው ዓመት በሚያህለው ዘመን ውስጥ የአክሱም መንግሥት መኖሩ ብዙ ነገሥታት መከታተላቸው ሲታወቅ የሠሩትን ሥራ የሚገልጽ ጽሑፍ ስለሌለ ከዚህ ቀደም እንዳመለ ከትነው ይኸን ጊዜ የኢትዮጵያን ታሪክ የሚጽፈው ሁሉ የጨለማ ጊዜ ይለዋል ። ነገር ግን ከአክሱም መንግሥት ጋር ግንኙነት ያላቸው የቁ ስጥንጥንያና የዓረብ አገር ጸሐፊዎች የየራሳቸውን አገር ታሪክ ሲጽፉ እያለፉ ጊዜ የአክቡምን መንግሥት ታሪክ ብልጭ እያደረጉ ስለሚጠቅሱት ከነዚሁ የቅርብ ጊዜ ጸሐፊዎች እነ ሉዶልፍ እነጀ ምስ ብሩስ አነኤድዋር ግላጸር እነኾል ፒሩሾ እነረኔ በሴት እነኮ ንቲ ሮሲኒ የኢትዮጵያን ታሪክ ለማጣራት ብዙ ጊዜ ጥረዋል ። ወደኑብያው ንጉሥ የጻፈበት ምክንያት ከዚህ በፊት አክሱም በገነነበት ጊዜ በአክሱሞች ሲገዛ ቆይቶ አሁን ደግሞ የአክቡም ይል ከወደቀ ወዲህ ነፃነቱን ይዞ እንደኢትዮጵያ የእስላምን ወረራ የሚከላ ክል አንደ ኢትዮጵያ ባንድ በሕርይ የሚያምን ከእስክንድርያ ሊቀ ጳጳ ሳት ጳጳስ እየተቀበለ ንጉሠ ለኢትዮጵያ ንጉሥ እንደወንድም የሚታይ ስለነበረ ነው ። የሆነ ሆኖ የእስክንድርያ ቤተ ክርስቲያን ታሪክ አንደሚገልጸው የግብፅ አገረ ገዥዎች የሆኑት እስላሞች ወደኢትዮጵያ በሚላከው የበጅያና የአገው ጳጳስ ምክንያት ሊቃነ ጳጳላጳቱን ግብር ክፈሉ ወደ ኢትዮጵያ ጳጳስ የአክሱም ነገሥ እኛን ሳታስፈቅዱ አትላኩ በማለት ወደፊት በለው ጊዜ ሁሉ ሲያስሩ የታወቀው ምክንያት ዋቸው ሷፈቱዋቸው ኖረዋል ። አሁንም ቢሆን መፅ የነገሥታቱ ዝርዝፎ ስለአብርሃና አጽድፍጩዌ ው አሁን ደግሞ ልዩ ልዩ የወሬ ዘመን እንደዚሁ ይለ ኑሊሲቃውንት ስምና ዘመን የጻፈው ታሪከ ፍ ይመስላል ማለት ቀደም ብዙጊዜ ም ታሪክ መዘጋጀት ፄአምደጽዮን ጊዜ በየዘመኑ አንዳንድ የሚተረከውን ከየም ነው ድል ነዓድ ሮ ዓመት ያሀል የምትባል የሕዝበ ሀ በኋላ መራ ተክለ ግሥት አቆመ ። መራ ተክለ ሃይማኖት ስመ መንግሥቱ ዛኾዬ ጠጠውድም ጋ ዮ ጃን ሥዩም ግ ግርማ ሥዩም ጓ መይራሪ ሀርቤይ ይምርሐነ ክርስቶስ ግ ቅዱስ ሐርቤ ገብረ ማርያም ሳሊበላ ነአኩቶ ለአብ ይችባረክ ዓ ብላቴን ጌታ ዓሩይ በዋዜማውም ሳይጠረዝ በቀረው የታሪክ መጽ ሐፋቸውምላይ አላይ እንደተመለከተው የመሇመሪያው ንጉሥ መራ ተክለ ሃይማኖት በሀ ዓ ም ነግሦ የመጨረሻው ንጉሥ ይትበረክ በሺ ዓ ም ሲ አላይ እንደተበለው ብላቱን ጌታ ኛ ሕሐፋቸው ላይ ስላልጠ ከኛው ታሪከ ነገሥቅ የሚወዱትን ወይም ዘመን ክአርባ ዓመት እስከ ግርማ ሥዩም ለአብ ያሉት አራቱ ተደርጐላቸዋል እውነት ታት ዝርዝራቸውንና የነ ዓመት ያላቸው ሁለት ጦርነት በማይለየው አ ያገኙ ነገሥታት ፅልና የነገሥታት ዝር እስከ ልብነ ድንግል ቱ ነገሥታት በሙ ነው ። የአስክንድርያ ሊቃነ ጳጳሳት ወደፊት በቅዱስ ሐርቤ ታሪክ ላይ እንደምንመለከተው ምንም እንኳን ጨርሰው ባይቆርጡ ከዛጉዬ ንጉሥ በነገሠ ቁጥር ብዙ ጊዜ ኗጳጳስ ላንተ ዘውድ ለማ ይገባው አንልክም ሊነግሥና ጳጳስ ሊሳክለት የሚገባው ከሰሎሞን የሚወለደውና ሸዋ ያለው ነው እያሉ ብዙ ጊዜ በዚሁ ጠብ ነበረ ። ይህ ንጉሥ በዮዲት ጊዜ የፈረሰየዕዳ ጽዮን ቤተ ክርስቲያንና ሐውልት ማሠራቱ ከግብፅ አገር በርሱ ዘመን ክርስቲያኖቹ ከእስላሞቹ ፊት እየሸሹ ወደ ኢትዮጵያ መምጣታቸው ተጽፏል ። ጵስና እንዲልኩ ሊቀ ጳጳሱ አባ አባ ሳዊሮስን ቀብ የጽጵስና ሹመታቸው መጥቶ ጳጳስ ሆኖ ነው ብሎ ሸሽቶ ጊዜ የኢትዮጵያ ግ ሆነ አሰተኛውን አንገቱ ተቆርጦ ት ከዚህ ባኋላ ዌርሎስ እጅ ተቀብ የክብርና የማፅርግ በኢትዮጵያ እንዲበ እንዲያመልኩ ይረዱ በኢትዮጵያ መክከል የመስጊዱ መሠራትና አስነሥቶ ጳጳሱን ከጳጳሱ ጋር ላቦታ ጳጳሱ ሷታሠሩ እር ባደረጉት ሥራመ ነገረው እርሱም አንደሆነ በግብፅ አስፈርሳቸዋለሁ»ው» ብ ግርማ ሥዩም «በግ ብታፈርስ ከመካ የፉክራ ቃል መለ ይምርሐነ ክርስቶስ ውሮፓ የክርስቲያን ጋጅተው ከሺን የሠሩት ሥራ መኖሩ ብበመሆኑ ታሪክቸው ተደ ታሪክ ሙሴ ሬኖዶት ጵያ ጳጳስ በመላክ የኢትዮጵያን ነገሥታት አንድጊዜ ያነ ሪከ ነገሥት ከሚለው ክለ ሃይማኖት ሷሞት ጊዜ የፈረሰ የዕዳ ፅ አገር በርሱ ዘመን ትዮጵያ መምጣታቸው በጃን ሥዩምና በግ ደም እንደጠቀስነው ቹ ላይ ጭቆና አደ ግብፅን አገር በቁራን ማዋረድና መናቅ ከሺህ በኋላ አብያተ ለ። ጥር ላይ ያለው ንጉሥ ቤተ ኤል ይበላል። የሆነ ሆኖ ላሊበላ ተወልዶ ባደገ ጊዜ በዚህ ዘመን የነበረው ንጉሥ ወንድሙ» ቅዱስ ሐርቤ ዙፋን ይቀናቀነኛል በማለት ብዙ ጊዜ ያሳድደው ነበር ። «የሐበሸው ንጉሥ ከዳዊት ዘር የመጣ አይደለም ነገር ግን ሙሴ ከዚያ አገር ንጉሥ ኢትዮጵ ያን በተጋባ ጊዜ ከሁለቱ ሸር የወረደ ነው ይበላል ። አንድ መነኩሴ ወይም መምህር አንድ መስፍን ወይም ንጉሥ ሕይወቱ ካለፈ በኋላ የሚወዱት የቤተ ክህነትና የቤተ መንግሥት ሰዎች በስሙ ቤተ ክርስቲያን ሲሠሩ ወይም ገዳም ሲሷገድሙ እንደዚሁ ለዚያ ገዳምና ቤተ ክርስቲያን ጌታ የሕይወቱን ታሪክ ሊሳለም የሚ መጣ ሁሉ የሚሰማው ወዳጁ ምእመን የሚደግሠው አንድ ገድል ወይም ድርላን አንዳንድ ጊዜ ሁለቱም በወዳጁ ሊቅ ይዘጋጅና በመ ጨረሻ በሰላምታና በመልክዕ ይዘጋል ይፈጸማል ። በተረፈ በአገራችን በየታሪከ ነገሥቱ በነአኩቶ ለአብ ዝመነ መንግሥት በአቡነ ተክለ ሃይማኖት አሳላጳቢነት ወደ ሸዋ ተዛውሮ ከአክሱ አምላክ እንደተላ ሕፋችን ጽፈነዋልና የዛጐዬ ኢትዮጵያን አምላክ ዝማሪነት በዛጉዬ ነገሥ ሊበላ ልጅ ይት ሐርቤይ ሁለተኛ ለተኛው መጽሐፍ አምላክ መንግሥትን ካልሆነ በቀር መላ ዓመት ግድም ስ መንግሥታችንን አ የተከራከሩበት ዘመ የሆነ ሆኖ አምላክንና የተኮታ ያሁኑን መጽሐፍዳጳ ጊዜም ላሊበላን ከላ ያባቱ ስም ገብረ ላለበላና ለራሱ ታሪክ ጥ የሌለውን አንዳንድ በብነው «ወክነ በአ ምአህሀጉራተ መንግሥቱ ል ላሊበላ ዘመን ከአ ቀል ቢሸፍት እርሱን ንና የልጁንስም ሳይ ድል ግን በፄ ላሊበላ ፀረ ቅምስ የሚስቱ አንደልጁ ያላደገው ያስረዳል። አርእስት የኢትዮጵያ ልዩ ልዩ የነገድ ስም» የቀድሞው የኢትዮጵያ ጽሑፍ ሁኔታ ባገራችን ጽሑፍ የሚገኘው የነገድ ከምና የነ ገደ ዮቅጣን አመሠራረትየነገሥታቱ የተለመደ ዝርዝርበውጭ አገር ጽሑፍ ውስጥ የሚገኘው የኢትዮጵያ ልዩ ልዩ ነገድና ልማድ ። »» ዮሣሸ ዛ ያፄ ገብረ መስቀል ሸመነ መንግሥት የአቡነ አረጋዊ ዴብረ ዳሞ አፄ ገብረ መስቀል ያሠ ራው የእመቤታችን ቤተ ክርስቲያን ሥራየቅዱስ ያሬድናየአቡነአረጋዊ ቦዴብረ ዳሞ መገናኘት ጻጵጅ አብርሃና የአሪያት ጦርነት የፀረብ አገር ግዛት ሁኔታ በዐረብ አገር ያሉት አበሾችና የአብርሃ ተክታዮች መሸነፍ የፋርስ መንግሥት ሥልጣን የአብርሃ ተከታዮችና የዐረብ ግዛት ፍጻሜ።